Βήμα-βήμα προχωρούν οι ΕΡΕΥΝΕΣ στην Αμφίπολη με την αρχαιολογική ομάδα της κυρίας Περιστέρη να περιμένει για τη στιγμή εκείνη που θα μπορέσει να διακριβώσει το τι κρύβεται μέσα στον τέταρτο θάλαμο για τον οποίο υπάρχει η πεποίθηση ότι είναι κατωφερής.

Τα ευρήματα στον τρίτο θάλαμο αναπτέρωσαν το ηθικό των αρχαιολόγων μετά τις αρκετές τεχνικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν όταν κατάφεραν να μπουν στον χώρο πίσω από τις Καρυάτιδες καθώς τους έδωσαν επιπλέον επιχειρήματα για να στηρίξουν την άποψή τους ότι προκειται για ταφικό μνημειό που χρονολογείται  στον 4ο π.Χ. αιώνα και μπορεί να περιγραφεί ακόμη και ως «τυπική μορφή μακεδονικού τάφου». 

Μετά τα μαρμάρινα σπασμένα θυρόφυλλα και τα καρφιά που βρέθηκαν στον τρίτο χώρο τώρα η ομάδα της κυρίας Περιστέρη ελπίζει να αποκαλύψει περισσότερα ευρήματα προκειμένου να ικανοποιήσει ακόμα περισσότερο την επιστημονική «δίψα» και την αγωνία  που περιβάλει την κοινή γνώμη που αναμένει συνεχώς νέα από την σπουδαία αυτή ανασκαφή.

Το αγωνιώδες ερώτημα στο οποίο ακόμα δεν μπορούν να απαντήσουν με ασφάλεια οι αρχαιολόγοι που δίνουν καθημερινή μάχη στον τύμβο Καστά είναι αν, σε ποιο βαθμό και πότε συλλήθηκε ο τάφος αυτός με τα μέχρι στιγμής στοιχεία να δίνουν μια συγκεχυμένη εικόνα που σε πρώτη φάση τουλάχιστον ενισχύει την εκτίμηση ότι η σύλληση έχει γίνει στα αρχαία χρόνια.

Το συνολικό ύψος του αγάλματος και του βάθρου είναι 3,67 μ.


Τα μαρμάρινα βάθρα αποκαλύφθηκαν στο σύνολό τους:

Ακτινογραφώντας μια μοναδική μνημειακή κατασκευή

Ο Λάζαρος Πολυμενάκος, γεωλόγος μελετητής - Δρ. Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής, ειδικός στην εφαρμογή γεωφυσικών μεθόδων και ειδικότερα της μεθόδου της σεισμικής τομογραφίας στη μελέτη σύνθετων τεχνικογεωλογικών και γεωαρχαιολογικών προβλημάτων, έχει εκπονήσει σχετική ΕΡΕΥΝΑ στο Λόφο Καστά κατά το παρελθόν, με τη συνεργασία των Α. Λιόση (γεωλόγο), Σ. Παπαμαρινόπουλο (πρώην καθηγητή Γεωφυσικής στο πανεπιστήμιο Πάτρας) και την κυρία Χ. Κουκούλη (πρώην έφορο αρχαιοτήτων Καβάλας) και αναφέρει σχετικά: 

«Καλοκαίρι του 1998. Στη ζέστη του Ιουλίου και με ελάχιστα χρήματα στη διάθεσή μας (ευγενική προσφορά ενός των… παρευρισκομένων συνεργατών), αντικρίζουμε με δέος το λόφο, την Τούμπα Καστά. Προσπαθούμε να συνειδητοποιήσουμε πώς ακριβώς θα κάνουμε πράξη σχέδια στο χαρτί για τη «σεισμική τομογραφία» του λόφου, μια έννοια γνωστή τότε μόνο στην ιατρική πρακτική. Η μέρα προχωράει και το σφυρί χτυπά σε διαφορετικές θέσεις γύρω από τη βάση του λόφου (Εικόνα 1), δημιουργώντας κύματα που ευελπιστώ να ταξιδέψουν από τη μια άκρη του λόφου στην άλλη και να μας δώσουν μια «εικόνα» των διαφορετικών εδαφικών υλικών που τον δομούν. 


Τρισδιάστατη ψηφιακή απεικόνιση της τοπογραφίας του λόφου Καστά κατά το έτος 1998
Αντικείμενο διερεύνησης η βάση του λόφου και μια ζώνη που εκτείνεται λίγο ψηλότερα και λίγο χαμηλότερα από αυτήν. Η κούραση και η περιέργεια μεγάλη, μέχρι να ολοκληρωθούν οι μετρήσεις, διαδικασία που κράτησε τρεις ημέρες στο πεδίο. Τελικά, έχω μπροστά μου μια εικόνα των «γρήγορων» και «αργών» διαδρομών στο εσωτερικό του λόφου η οποία «απηχεί» τις διαφοροποιήσεις των υλικών που τον συνθέτουν. Η τομογραφική απεικόνιση του εσωτερικού του λόφου Καστά, στο επίπεδο της βάσης του, είναι γεγονός. Μια σειρά συγκυριών καθυστερεί τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων, η οποία τελικά γίνεται το 2004. Άλλες συγκυρίες αφήνουν στην άκρη τόσο τη συνέχιση των ερευνών στο λόφο, τόσο των γεωφυσικών όσο και των ανασκαφικών.

2012-2014. Η έναρξη της ανασκαφής κινεί εκ νέου το ενδιαφέρον για μια σχεδόν λησμονημένη υπόθεση. Μετά από πολλά στάδια και σκαμπανεβάσματα, και με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας, αποφασίζω να συσχετίσω την τότε έρευνα με τη σημερινή μορφή του λόφου και τα μέχρι στιγμής σημαντικότερα ευρήματα: Τον περίβολο και την είσοδο της σήραγγας.

Στη δημοσίευση του 2004 είχαν ήδη επισημανθεί οι σημαντικότερες γεωφυσικές «ανωμαλίες» και η σχέση τους κυρίως με πιθανές ανθρωπογενείς δομές στο εσωτερικό του λόφου. Ωστόσο, η συσσωρευμένη εμπειρία στην εφαρμογή της σεισμικής τομογραφίας (αλλά και η σύγχρονη τεχνολογία) παρέχει τη δυνατότητα να δω την εικόνα «με άλλο μάτι». Και πέρα από πιθανούς τάφους, να αντιληφθώ στοιχεία που έχουν να κάνουν με τη δομή και την ευστάθεια του λόφου, στοιχεία κρίσιμα για την πολύ δύσκολη ανασκαφική προσέγγιση του εσωτερικού του. Συνθέτοντας εκ νέου τα παλαιά στοιχεία, και τις ήδη υπάρχουσες ενδείξεις, διαμορφώνω μια νέα ολοκληρωμένη ερμηνεία. Σε πιο απλοποιημένη μορφή, διαμορφώνεται η παρακείμενη τρισδιάστατη εκτιμώμενη εικόνα του εσωτερικού του λόφου (Εικόνα 2), αποτέλεσμα επίπονων προσπαθειών και κριτικής συνθετικής σκέψης. 


Τρισδιάστατη απόδοση της εκτιμώμενης επιφάνειας του φυσικού εδάφους (γεωλογικού υποβάθρου) και άλλων δομών στο εσωτερικό του λόφου Καστά, όπως προκύπτει από την ερμηνεία των αποτελεσμάτων της σεισμικής τομογραφικής έρευνας. Η θέση του περιβόλου και της εισόδου της σήραγγας προέρχονται από δορυφορικές εικόνες και φωτογραφίες που έχουν εμφανιστεί στον Τύπο κατά το διάστημα 2012-2014

Η εικόνα είναι πολύ-πολύ ενδιαφέρουσα. Αποκαλύπτει τη διαμόρφωση του φυσικού εδάφους από τους κατασκευαστές του μνημείου, ώστε να μπορεί αυτό να δεχθεί τις κατασκευές που έχουν σχεδιάσει να τοποθετήσουν εκεί και να τις «προστατεύει». Διαμορφώνουν (όχι πολύ βαθιά) ορύγματα τα οποία σε κάποια σημεία τους θα φιλοξενήσουν ταφικές ή άλλες κατασκευές και μετά θα αποτελέσουν «δρόμους» προσπέλασης από και προς αυτές. Οι δρόμοι αυτοί επιλέγονται να προσπελάζουν το εσωτερικό ο ένας από το νότο, ο άλλος από τα βορειοδυτικά. Ο λόγος για τους προσανατολισμούς αυτούς θα πρέπει να είναι σημαντικός τόσο από την άποψη του συμβολισμού, όσο και της λειτουργικότητας και της κατασκευαστικής αρτιότητας.

Οι κατασκευές στο εσωτερικό ολοκληρώνονται και στη συνέχεια καλύπτονται από ένα επίχωμα με διαστάσεις και όγκο ανάλογο της έκτασης που καταλαμβάνουν οι κατασκευές στη βάση του λόφου. Αλλά φυσικά και για να δημιουργηθεί ένα μνημείο που θα συμβολίζει τη σημασία του περιεχομένου του. Και, βεβαίως, το όλο συγκρότημα να είναι «ευσταθές» και ανθεκτικό σε εσωτερικές και εξωτερικές δυνάμεις και επιβαρυντικούς παράγοντες στο πέρασμα του χρόνου.

Η τοποθεσία του μνημείου, αν και επιφανής, ωστόσο έχει στοιχεία που μπορεί να επιβαρύνουν την κατασκευή, λόγω και των πρωτοφανών διαστάσεών της. Ως ένα μέτρο ενίσχυσης, δημιουργείται πρόσθετο υλικό επίχωσης στη νοτιοδυτική πλευρά που εμφανίζει σημαντική ταπείνωση σε σχέση με τις υπόλοιπες πλευρές και αναγκάζει εκ των πραγμάτων τους κατασκευαστές να διαμορφώσουν σημαντικά μεγαλύτερο όγκο επιχώματος σε αυτή την περιοχή καθώς και σε όλον το νοτιοδυτικό τομέα του λόφου όπου το πάχος του επιχώματος είναι το μεγαλύτερο.

Με την πάροδο του χρόνου, η κατασκευή, όπως και κάθε άλλη όμοιά της, επιβαρύνεται κυρίως από εσωτερικές δυνάμεις, αλλά και ενδεχόμενες επεμβάσεις στην επιφάνειά της (όπως κατοίκηση, ταφές, ακόμη και χρήση μέρους του εδαφικού υλικού για ποικίλους λόγους). Η επιβάρυνση εκτιμάται ότι είναι μεγαλύτερη στο χώρο που περιέχει τις υποκείμενες, περιεχόμενες, κατασκευές, όπως για παράδειγμα η σήραγγα που εισχωρεί στο εσωτερικό του λόφου από τη νότια πλευρά. Και σε σχέση με τη γεωμετρία του χώρου έδρασης καθώς και την ανάπτυξη του ίδιου του επιχώματος εμφανίζει προτιμητέες κατευθύνσεις εκδήλωσης πιθανών αστοχιών, δηλαδή ολισθήσεων του εδαφικού υλικού.

Η παραπάνω σύνθεση των αποτελεσμάτων της τομογραφικής διερεύνησης του Λόφου Καστά μάς αποκαλύπτει ένα μοναδικό, και από τεχνική άποψη, μνημείο, και μας δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε καλύτερα την κατασκευή και τα ενδεχόμενα δομικά προβλήματά του. Και στην ανασκαφική ομάδα, πολύτιμο υλικό για το σχεδιασμό του δύσκολου και συναρπαστικού έργου της. 

Παράλληλα, είναι προφανής η δυνατότητα που έχει η σεισμική τομογραφία (ανάμεσα σε άλλες ερευνητικές μεθόδους) να συμβάλλει στη μελέτη και την ανάδειξη παρόμοιου τύπου μνημειακών κατασκευών που βρίσκονται στον ελλαδικό και ευρύτερο βαλκανικό χώρο. Επιστρέφοντας για λίγο στο 1998, αντικρίζω πλέον με δέος όχι τις δύσβατες και απόκρημνες πλαγιές του λόφου Καστά, αλλά το εσωτερικό του. Και ευχαριστώ από καρδίας όσους βοήθησαν ώστε να γίνει εφικτή η υλοποίηση αυτής της μοναδικής έρευνας.

Αφαιρέθηκαν οι δύο τελευταίοι δόμοι του τοίχου σφράγισης, μπροστά από το δεύτερο διαφραγματικό τοίχο:


Ίχνη μπλε χρώματος εντοπίστηκαν στο υπερυψωμένο δάπεδο του δευτέρου θαλάμου:



Τμήμα της μαρμάρινης θύρας με τη διακόσμηση των εφηλίδων (κεφάλια καρφιών, σε απομίμηση ξύλινης πόρτας)



  
Γραφική αναπαράσταση του θυρώματος στον τρίτο διαφραγματικό τοίχο, μαζί με τα θυρόφυλλα που βρέθηκαν σπασμένα και τους στροφείς




Οι εργασίες υποστήλωσης της θολωτής οροφής συνεχίζονται, με βάση την «παθητική» λογική στήριξης, δηλαδή την συγκράτηση τυχόν μετατοπίσεων

 

protothema.gr

Μια είσοδο που μοιάζει ταπεινή σε σχέση με τις προηγούμενες και που μοιάζει να οδηγεί σε υπόγειο χώρο. Όλα αυτά μάλιστα την ώρα που γίνονται ανακοινώσεις ότι θα τελειώνουμε σε έναν μήνα… ή κοντά στα Χριστούγεννα. Ανακοινώσεις που γίνονται από τους υπεύθυνους της ανασκαφής κι ας γνωρίζουν ότι δεν έχει αποκαλυφθεί παρά το 5% του χώρου…

Δημιούργησαν έναν χώρο τεραστίων διαστάσεων φτιαγμένο με τρόπο ώστε να προκαλεί με τον πλούτο και τις διαστάσεις του δέος στον επισκέπτη και στη συνέχεια έκαναν τα πάντα για να εξαφανίσουν από προσώπου γης το δημιούργημα αυτό; Αν δεν ήταν φτιαγμένο το μνημείο για να είναι επισκέψιμο τότε γιατί δεν υπάρχουν πόρτες ανά θάλαμο και αφού πόρτες δεν υπήρχαν στο αρχικό σχέδιο γιατί φτιάχτηκαν τουλάχιστον δυο τοίχοι που φράσσουν την είσοδο και στη συνέχεια το μνημείο πακτώθηκε;

Τα περίεργα πάντως με τη συμπεριφορά που επιδεικνύεται απ’ την ομάδα που ανασκάπτει και διαχειρίζεται επικοινωνιακά το μνημείο συνεχίζονται. Ξαφνικά και μετά από σχεδόν δύο μήνες αγώνα δρόμου να φτάσουν στο βάθος του μνημείου οι ειδικοί γυρίζουν πίσω. Αντί ενεργειών να συνεχίσουν σε βάθος της έρευνα γυρίζουν δυο θαλάμους πίσω και αφαιρούν χώματα και διαφραγματικούς τοίχους ώστε να αποκαλυφθεί το μνημείο…

Μπορεί η φρενίτιδα γύρω απ’ την Αμφίπολη να δικαιολογεί μέχρις ενός σημείου τον επικοινωνιακό χειρισμό, όμως υπάρχουν και μεγάλα κενά στην πληροφόρηση και τις “αποκαλύψεις” που δημιουργούν απορίες. Την ίδια ώρα όσα έρχονται στο φως στοιχεία του μνημείου τα οποία με τη μοναδικότητά τους ανατρέπουν πολλές θεωρίες, αλλά και πολλά δεδομένα.

Πλέον δεν είναι λίγοι εκείνοι που μιλούν για ένα ιδιαίτερο μνημείο που δεν θυμίζει σε τίποτε έναν κατά τα άλλα απλό τάφο. Κάποιοι μιλούν για στοά και όχι προθαλάμους τάφου Το μέγεθος του χώρου, αλλά και το μέγεθος τον κατασκευών μέσα στον χώρο που περικλείει ο τοίχος της περιμέτρου θυμίζουν πλέον περισσότερο ιερό, παρά ένα τάφο. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς την εικόνα που ήρθε μόλις χθες στη δημοσιότητα. Για πρώτη φορά αποκαλύφθηκε από την κορυφή ως το πάτωμα το μέγεθος του θαλάμου με τις επονομαζόμενες “Καρυάτιδες”.

Τα αγάλματα τοποθετημένα σε μεγάλα βάθρα ξεπερνούν τα τριάμισι μέτρα και ουσιαστικά μιλάμε για έναν θάλαμο με ύψος κοντά στα έξι μέτρα. Μάλιστα μιλάμε για έναν μόνο από τους τρεις θαλάμους που έχουν αποκαλυφθεί και έτσι αν αναλογιστεί κανείς την είσοδο με την κατηφορική κλίμακα πριν τις δύο Σφίγγες, τον θάλαμο πίσω από τις Σφίγγες, αλλά και τον λεγόμενο “κόκκινο” θάλαμο πίσω από τις “Καρυάτιδες” τότε μιλάμε για έναν χώρο μήκους κοντά στα 23 μέτρα.

Έναν χώρο τεραστίων διαστάσεων που … κατά τα άλλα δεν είναι παρά η είσοδος σε έναν τάφο. Αν γίνει μια απλή σύγκριση με τον πλέον λαμπρό τάφο που έχει ανακαλυφθεί ως σήμερα στον μακεδονικό χώρο, εκείνον του Φιλίππου του Β’ τότε η σύγκριση δείχνει ότι ο τάφος για τον σημαντικότερο ηγεμόνα της Μακεδονίας πριν τον Μ. Αλέξανδρο δεν ήταν παρά μια πολύ φτωχή κατασκευή, που μάλλον δεν ταίριαζε σε βασιλιά του μεγέθους του Φιλίππου. Αν πάλι αντιστραφεί το επιχείρημα τότε υπάρχει ένα ερώτημα που δύσκολα μπορεί να πάρει απάντησε σε αυτή τη φάση. Ποιος δηλαδή θα άξιζε έναν τάφο που κάνει εκείνον του Φιλίππου να μοιάζει φτωχικός;
Ποιος άξιζε τάφο πιο μεγαλοπρεπή και από αυτό του Φιλίππου;

Ένα ακόμη δεδομένο που πρέπει να ληφθεί υπόψη δεν είναι άλλο από το γεγονός ότι οι ανασκαφή δεν έχει φτάσει παρά στο ένα τέταρτο του μήκους της ακτίνας του μνημείου. Εάν πρόκειται για έναν τάφο τότε πίσω από την μικρή έκκεντρη είσοδο που βρίσκεται στην “πλάτη” των Καρυάτιδων δεν θα πρέπει να περιμένουμε τίποτε άλλο από έναν προθάλαμο και έναν νεκρικό θάλαμο. Έτσι εύλογα έρχεται και το επόμενο ερώτημα.

Τι υπάρχει σε όλον τον υπόλοιπο χώρο που περιλαμβάνεται μέσα στον μισού χιλιομέτρου περίβολο; Παράλληλα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πλέον μιλάμε για έναν χώρο όπου, όταν γίνει επισκέψιμος, για πρώτη φορά στην Ελλάδα θα μπορούμε να δούμε στον φυσικό τους χώρο και μάλιστα σε εσωτερικό χώρο αγάλματα μεγάλων διαστάσεων, πάνω από τρία μέτρα, τοποθετημένα στη σειρά (πρώτα οι Σφίγγες, μετά οι Καρυάτιδες) να κοσμούν έναν … διάδρομο. Μάλλον οι διαστάσεις σε όποιον έχει την ευκαιρία να επισκεφτεί στο μέλλον τον χώρο θα θυμίζουν στοά και όχι έναν απλό διάδρομο… Μήπως λοιπόν όσοι ήδη βρίσκονται στον χώρο βλέπουν μια στοά και όχι απλά έναν, δυο ή τρεις προθαλάμους;

Όλα αυτά βέβαια είναι υποθέσεις υπό την έννοια ότι υπάρχουν για όσους δεν παίρνουν μέρος στην ανασκαφή τεράστια κενά. Άλλωστε δεν έχουν δοθεί παρά λίγες φωτογραφίες ελάχιστων τμημάτων του μνημείου, λεπτομερειακές και όχι γενικές, ενώ ταυτόχρονα τηρείται σιγή ιχθύος για άλλα ευρήματα όπως κεραμική… Άραγε μιλάμε για έναν χώρο που δημιουργήθηκε για έναν νεκρό και όσοι τον δημιούργησαν για να τον τιμήσουν δεν έκαναν μια αφιέρωση, δεν άφησαν ένα ίχνος πίσω τους σε έναν χώρο τεραστίων διαστάσεων;

tromaktiko