Ο βήχας, μόνος του ή συνοδεία και άλλων συμπτωμάτων, ενοχλεί, ταλαιπωρεί, χαλάει τη διάθεση, εκνευρίζει, όµως πρόκειται απλώς για ένα ακόµα αντανακλαστικό φαινόµενο προστασίας µας από τους «εχθρούς» που εισπνέουµε. Βήχουµε για να αποβάλουµε από τους πνεύµονες κάτι που ενοχλεί τους βρόγχους, είτε αυτό είναι πτύελα, είτε αίµα, καπνός, κάποιο ξένο σώµα κλπ. Ένας γενικός κανόνας που χρησιμοποιούν οι πνευμονολόγοι είναι ότι ο βήχας χωρίς απόχρεμψη προκαλείται από καταστάσεις οι οποίες ερεθίζουν τους βρόγχους, ενώ ο βήχας µε παραγωγό πτυέλων συνήθως προκαλείται από φλεγμονή στον πνεύμονα. Μπορεί να είναι ξηρός (χωρίς εκκρίµατα), παραγωγικός (με εκκρίµατα), χρόνιος (συνοδεύει σειρά νοσηµάτων) ή οξύς (εµφανίζεται αιφνιδίως, όπως ο βήχας του κοινού κρυολογήµατος).

Όταν ο βήχας έχει διάρκεια, πιθανές παθήσεις.

Ο πιο κοινός βήχας είναι εκείνος της χρόνιας βρογχίτιδας, η οποία εµφανίζεται να πλήττει σήµερα το 5% του ενήλικου πλήθυσµού. Οι ασθενείς, που συχνά δεν αναζητούν ιατρική φροντίδα για την πάθηση τους, βήχουν για περισσότερο από δύο µήνες το χρόνο και συχνά επιβαρύνουν την κατάσταση τους καπνίζοντας. Η φαρµακευτική αντιµετώπιση της χρόνιας βρογχίτιδας γίνεται µε βρογχοδιασταλτικα φάρµακα, που διευκολύνουν την αποβολή των πτυέλων, και αντιβιοτικά, ενώ άµεσα πρέπει να ενηµερώνεται ο γιατρός όταν αλλάζει ο τρόπος εκδήλωσης του βήχα (συχνότητα, χαρακτηριστικά), για να εξετάζεται ή πιθανότατα άλλης νόσου των πνευµόνων.
Ο βήχας είναι συχνά και µία από τις κυριότερες εκδήλώσεις του άσθµατος. Πρόκειται για παροξυσµικό βήχα, που προκαλεί η έκθεση στον αλλεργιογόνο παράγοντα (γύρη, προσθετικά τροφών, τρίχες ζώων κ.ά.), ο οποίος έρχεται µε την κατάκλιση το βράδυ, καθώς και µε την πρωινή έγερση, πολλές φορές µαζί µε φτερνίσµατα. Οι περισσότερες κρίσεις άσθµατος έλεγχονται µε βρογχοδιασταλτικά φάρµακα.
Ένα ακόµη κοινό αίτιο του χρόνιου βήχα ξεκινά από το «σύνδροµο οπισθορινικής καταρροής», το οποίο παρατηρείται συχνά σε παιδιά και αλλεργικά άτοµα που καταπίνουν εκκρίµατα, τα οποία ερεθίζουν τους βρόγχους και προκαλούν βήχα. Μπορεί ακοµή να υποδηλώνει ασθένειες όπως η ιγµορίτιδα, η αλλεργική ρινίτιδα, ή παραρρινοκολπίτιδα κ.α. Το άτοµο νιώθει συχνα την αναγκή να «καθαρίσει» το λαιµό του και τη µύτη του, ενώ έχει και την αίσθηση ότι «κάτι καταπίνει».
Χρόνιο βήχα µπορεί ακοµή να προκαλέσει µία δυσλειτουργία του οισοφάγου (γαστροοισοφαγική παλινδρόµηση), η οποία αντιµετωπίζεται φαρµακευτικά, καθώς και µε απλές οδηγίες, όπως το να µην τρώει ο ασθενής αργά το βράδυ και να χρησιµοποιεί όταν κοιµάται 2 ή 3 µαξιλάρια, για να µη διευκολύνεται ή άνοδος των υγρών από το στοµάχι στον οισοφάγο.
Ένας χρόνιος βήχας που δίνει την εντύπωση ότι «γαργαλάει» ή «γρατζουνάει» το λαιµό, συχνά οφείλεται σε κάποιες οµάδες αντιυπερτασικών φαρµάκων που ρυθµίζουν την πίεση. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι πνευμονολόγοι χορηγούν άλλο φάρµακο.
Τέλος, η βρογχεκτασία (µόνιµη διάταση των βρόγχων) εµφανίζεται και µε χρόνιο βήχα, πυρετό, δυσφορία, αιµόπτυση και απώλεια βάρους.

Όταν ο βήχας είναι αιφνίδιος και οξύς.

Ένας οξύς βήχας που εµφανίζεται αιφνιδίως προαναγγέλλει ένα κρυολόγηµα ή µία γρίπη. Οι ιογενείς αυτές λοιµώξεις όµως, µπορούν να προετοιµάσουν το έδαφος και για την ανάπτυξη µικροβίων που οδηγούν σε µια σοβαρότερη πάθηση του αναπνευστικού, όπως η βρογχίτιδα και η πνευµονία, καθώς και η ιγµορίτιδα και η παραρρινοκολπίτιδα. Ο κύκλος ενός κρυολογήµατος ή µίας γρίπης δεν διαρκεί περισσότερο από µία εβδοµάδα, γι' αυτό και όταν ο βήχας ή και άλλα συµπτώµατα (όπως ο πυρετός) επιµένουν, η ιατρική παρακολούθηση από πνευμονολόγο είναι απαραίτητη. Οξύ βήχα φέρνει επίσης και ένα αντικείµενο που... πήρε λάθος «δρόµο», όταν κάποιος καταπίνει ένα ξένο σώµα, καθώς και η εισπνοή ουσιών που ερεθίζουν τους πνεύµονες (χλωρίνη, βενζίνη, καπνός και τα χηµικά των χρωµάτων). Αυτός ο βήχας εµφανίζεται µέσα σε λίγα λεπτά. Εάν γίνει πολύ έντονος ή «κόβει» την ανάσα, πρέπει να αντιµετωπισθεί ιατρικά.

Ο ξηρός και παραγωγικός βήχας.

Η παρουσία ή η απουσία «περιεχοµένου» στο βήχα δίνει µια αρχική εικόνα για το τι µπορεί να συµβαίνει στον οργανισµό. Ενώ ο ξηρός βήχας έχει συνήθως αλλεργικά αίτια, οφείλεται στην κατάποση κάποιου ξένου σώµατος ή ακολουθεί µία χρόνια φαρυγγίτιδα ή µία λαρυγγίτιδα, ο παραγωγικός βήχας µπορεί να ακολουθεί τη «δράση» µικροβίων. Λευκά και βλεννώδη πτύελα υποδηλώνουν κοινό κρυολόγηµα, χρόνια βρογχίτιδα, ιγµορίτιδα και άσθµα, ενώ πυώδη (πρασινοκίτρινα) σηµαίνουν παρουσία µικροβίων, µε κύριο εκπρόσωπο τα µικρόβια που προκαλούν την πνευµονία, αλλά και άλλα νοσήµατα του αναπνευστικού, όπως η φυµατίωση, η µικροβιακή βρογχίτιδα και η βρογχεκτασία.

Πότε γίνεται επικίνδυνος ο βήχας.

• Υπάρχουν µερικά σηµάδια που πρέπει να µας οδηγούν άµεσα στο πνευμονολογικό ιατρείο, και συγκεκριµένα όταν:
• Ο βήχας παρατείνεται για χρονικό διάστηµα µεγαλύτερο από 15 ηµέρες, ενώ πριν το άτοµο δεν έβηχε καθόλου.
• Ο χρόνιος βήχας αλλάζει «συνήθειες», ειδικά σε όσους είναι και καπνιστές, γίνεται δηλαδή συχνότερος, βαθύτερος, παραγωγικότερος, κάτι που ίσως υποδηλώνει την ύπαρξη κακοήθειας ή φυµατίωσης.
• Συνοδεύεται από αίµα σε οποιαδήποτε µορφή: είτε µε «γραµµές» είτε «κοµµάτι» αίµατος, που µπορεί επίσης να σηµαίνει φυµατίωση ή κακοήθεια.
• Ο βήχας ακολουθείται από «βράσιµο» στο στήθος ή αναπνοή που «σφυρίζει». Σε αυτή την περίπτωση είναι πιθανή η χρόνια βρογχίτιδα ή το άσθµα.
• Ο βήχας συνοδεύεται και από πυρετό. Μπορεί να κρύβει µία λοίµωξη του αναπνευστικού συστήµατος (πνευμονία, βρογχίτιδα) ή ιγµορίτιδα.

Προσοχή! Βήχας και δύσπνοια είναι ένα «δίδυµο» που απαιτεί άµεση επικοινωνία µε τον πνευμονολόγο, γιατί αρκετά νοσήµατα που εκδηλώνονται µε τα δύο αυτά συµπτώµατα είναι επικίνδυνα και µπορεί να χρήζουν νοσοκοµειακής περίθαλψης (π.χ., καρδιακή ανεπάρκεια, πνευμονικό οίδηµα, πνευµονική εµβολή, κρίση άσθµατος, κακοήθειες).

Σχετικά με τον βήχα από το τσιγάρο.

Αν και ενοχλητικός για τα εκατοµµύρια των αµετανόητων και ανυπόκουων στις ιατρικές υποδείξεις Ελλήνων, που δεν αποχωρίζονται το πακέτο µε τα τσιγάρα τους, ο βήχας του καπνιστή είναι βήχας που µπορεί να συνοδεύεται από πτύελα, συνήθως πρωινός, ο οποίος υποχωρεί µε τις πρώτες γουλιές του καφέ και µετά το πρώτο τσιγάρο της ηµέρας, για να επανέλθει, ενδεχοµένως, σε κάποια άλλη χρονική στιγµή δριµύτερος! Σύµφωνα µε τους πνευμονολόγους, ο τσιγαρόβηχας δεν είναι επικίνδυνος. Ο βήχας αυτός, ωστόσο, αποτελεί µια προειδοποίηση του οργανισµού και, όταν παρατείνεται, καλό είναι να απευθυνόµαστε στο γιατρό, καθώς σχεδόν όλοι οι καπνιστές παρουσιάζουν κάποια µορφή χρόνιας βρογχίτιδας.

Όταν βήχουν τα παιδιά.

Στους γονείς πέφτει το βάρος για την αντιμετώπιση του βήχα των παιδιών τους που, εκτός από ευαίσθητη ομάδα, συχνά είναι και αβοήθητη, αφού δεν µπορεί να περιγράψει το πως νιώθει ακριβώς. Η επίσκεψη στον παιδίατρο είναι απαραίτητη όταν ο βήχας του παιδιού διαρκεί περισσότερο από 1 ή 2 ημέρες, και ιδιαίτερα όταν «βράζει» το στήθος ή όταν το παιδί έχει υψηλό πυρετό ή είναι κουρασμένο και δεν µπορεί να παίξει. Εκτός από ένα απλό κρυολόγηµα ή μια γρίπη, ένα παιδί που βήχει µπορεί να πάσχει από άσθμα, από κάποια πνευµονική λοίµωξη ή ακόµη μπορεί να έχει καταπιεί κάποιο ξένο σώμα. Επίσης, ο βήχας είναι ένα από τα συμπτώματα παιδικών ασθενειών, όπως η ιλαρά, η ανεµοβλογιά και ιδιαίτερα ο κοκίτης. Για τον παιδικό βήχα τέλος, μπορεί να ευθύνονται και οι γονείς που καπνίζουν στο σπίτι, ερεθίζοντας το λαιµό του παιδιού.

Αντιμετώπιση βήχα.

Με άφθονα υγρά, ζεστά και παρακεταμόλη συνιστούν οι πνευμονολόγοι και οι παιδίατροι για να αντιμετωπίσουμε το βήχα του κρυολογήματος ή της γρίπης και τονίζουν ότι τα υγρά είναι το καλύτερο αποτρεπτικό. Οποιαδήποτε αντιβηχικά ή αποχρεμπτικά φάρμακα αποθηκεύουμε σε ντουλάπια ή συρτάρια του σπιτιού μας πρέπει να λαμβάνονται με ιατρική γνωμάτευση, καθώς δικές μας πρωτοβουλίες μπορεί να δημιουργήσουν περισσότερα προβλήματα από τα ήδη υπάρχοντα στην υγεία μας. Γενικά πάντως, τα αντιβηχικά χορηγούνται σε ιογενείς λοιµώξεις του αναπνευστικού, όπως το κρυολόγημα και η γρίπη, και σε αλλεργικές καταστάσεις με επίμονο βήχα, όπως το βρογχικό άσθμα σε παρόξυνση. Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν θεραπεύουν το αίτια που προκαλεί τη νόσο, αλλά δρουν κατασταλτικά. Τα αποχρεμπτικά αντιµετωπίζουν νοσήµατα όπως η οξεία βρογχίτιδα, η πνευμονία, η βρογχοπνευµονία, η παρόξυνση μίας χρόνιας βρογχίτιδας και οι βρογχεκτασίες.