«Δεκαπενταύγουστος»
Η μεγάλη καλοκαιρινή γιορτή της Ορθοδοξίας. Το αποκορύφωμα του καλοκαιριού και σημείο αντίστροφης μέτρησης για επιστροφή στην καθημερινότητα για τους περισσότερους εγχώριους παραθεριστές και τους ξενιτεμένους που ήρθαν για λίγο καιρό από τις μακρινές τους χώρες και πόλεις στην ιδιαίτερη πατρίδα. Τα δυο μεγάλα πανηγύρια του νησιού της Κω είναι της Παναγιάς της κοίμησης στην Αντιμάχεια που γίνεται από πολύ παλιά και το πανηγύρι της Παναγιάς της Στυλλωτής στην Κέφαλο που γίνεται εδώ και περίπου είκοσι πέντε χρόνια. Παλιά γινόταν πανηγύρι και στην Παναγιά της Ζιάς αλλά αυτό έχει σταματήσει εδώ και πολλά χρόνια. Μεγαλύτερο όμως πανηγύρι από τα παραπάνω, είναι εκείνο της Παναγιάς της Σπυλιανής στην Νίσυρο, ενός μοναστηριού με πάνω από έξι αιώνες ιστορία. Μεγάλο πανηγύρι εκτός από αυτό της Σπυλιανής γίνεται και στην μονή της Παναγιάς της Κυράς κοντά στα Νικιά.
Ας πάμε όμως λίγο πίσω περίπου πενήντα χρόνια να δούμε πως γινόταν το πανηγύρι της Παναγιάς στην Αντιμάχεια.

Μετά του Σωτήρος στις 6 του Αυγούστου άρχιζαν τα νιάμερα. Πρωί και βράδυ οι νιαμερίτισσες πήγαιναν στην εκκλησία και έκαναν μετάνοιες μπροστά στην εικόνα της Παναγιάς ενώ έμεναν μέχρι αργά στην εκκλησία και έψαλαν μοιρολόγια για την χάρη της. Νιαμερίτισσες λέγονται οι γυναίκες λεύτερες και παντρεμένες που υποβάλλονται στα «νιάμερα». Νιάμερα είναι ο κόπος που καταβάλουν εκούσια και ολόψυχα κατά την διάρκεια εννέα ημερών πρωί, βράδυ κάνοντας μετάνοιες μπροστά στην εικόνα της Παναγιάς με ενδόμυχη προσευχή, νηστεία και αφοσίωση στη μορφή Της. Την παραμονή το βράδυ στις 14 του μήνα γινόταν ο εσπερινός ενώ μετά το τέλος του, έβαζαν μπροστά τα όργανα στα καφενεία της ενορίας τα οποία έπαιζαν και τα δυο βράδια, παραμονή και ανήμερα. Τα καφενεία ήταν του Αντώνη του Κατσαμούνδη, του Γιάννη του Ζουμπά και του Αντώνη του Τριτσάρη ενώ όργανα είχαν από το 1980 περίπου και μετά τα καινούρια μαγαζιά της περιοχής η ψησταριά του Νικόλα του Φώτη και η καφετέρια του Ντίνου του Καράλιαμη τα οποία βρίσκονται πιο μακριά από τα υπόλοιπα καφενεία προς το αεροδρόμιο. Το γλέντι βαστούσε μέχρι το πρωί. Το ξημέρωμα της μεγάλης γιορτής όλοι πήγαιναν στην εκκλησία και μετά το τέλος της λειτουργίας κάθιζαν για έναν καφέ η ουζάκι στα καφενεία. Κατόπιν πήγαιναν για λίγες ώρες να ταχτοποιήσουν τα ζώα του μιας και ήταν σχεδόν όλοι αγρότες και νωρίς το απόγευμα επέστρεφαν να ετοιμαστούν για το μεγάλο πανηγύρι που γινόταν στην αυλή της εκκλησίας. Εκεί η αυλή ήταν στρωμένη με τραπέζια και πάγκους για να κάτσει ο κόσμος, ενώ άρχιζαν τα όργανα από νωρίς το απόγευμα. Τα πρώτα χρόνια έπαιζαν ο Γιώργος ο Σακέλλης στο βιολί ο Παναγιώτης ο Καντούνιας και ο Γιώργος ο Κιλιμάτος στο λαούτο και αργότερα ο Νίκος ο Παππούλης στο λαούτο και ο Σαράντος ο Χαρμαντάς στο ακορντεόν. Τους μεζέδες είχε ετοιμάσει από νωρίς η επιτροπή και τα ποτά μπύρα και ρετσίνα ήταν μέσα σε βαρέλια με πάγο που έφερναν από το παγοποιείο της Κω. Το πολύ κέφι βαστούσε το γλέντι μέχρι το πρωί, με τις παρέες να παραγγέλλουν και να πληρώνουν, «ραίνουν», τα όργανα για να χορέψουν με την σειρά τους. Σήμερα γλέντι γίνεται μόνο στις 15 Αυγούστου το βράδυ στο προαύλιο της εκκλησίας αφού και τα τρία παραδοσιακά καφενεία που προαναφέραμε έχουν κλείσει.
Μοιρολόι της Παναγιάς

Η Παναγιά Στυλλωτή, στην Κέφαλο, βρίσκεται στην περιοχή του Αγ. Θεολόγου, πριν υπάρχει χωμάτινος δρόμος που οδηγεί σε αυτήν. Από την δεκαετία του 1930-40, με βάση μαρτυρίες, πήγαινε κόσμος από την παραμονή για τον εσπερινό, διανυκτέρευε για την λειτουργία ανήμερα και μετά επέστρεφε στο χωριό. Γλέντι με όργανα δεν γινόταν παλιά, παρά μόνο οι πιστικοί(βοσκοί) τις περιοχής με τις οικογένειες τους, έβαζαν 1-2 ζώα ο καθένας και έτρωγαν μεταξύ τους. Και στην Παναγιά την Στυλλωτή πήγαιναν γυναίκες και έκανα νιάμερο μετά του Σωτήρος στις 6 του Αυγούστου που άρχιζε. Πρωί και βράδυ οι νιαμερίτισσες, μαυροντυμένες, έκαναν μετάνοιες μπροστά στην εικόνα της Παναγιάς ενώ έμεναν μέχρι αργά στην εκκλησία και έψαλλαν μοιρολόγια για την χάρη της. Νιαμερίτισσες λέγονται οι γυναίκες λεύτερες και παντρεμένες που υποβάλλονται στα «νιάμερα». Νιάμερα είναι ο κόπος που καταβάλουν εκούσια και ολόψυχα κατά την διάρκεια εννέα ημερών πρωί-βράδυ κάνοντας μετάνοιες μπροστά στην εικόνα της Παναγιάς με ενδόμυχη προσευχή, νηστεία και αφοσίωση στη μορφή Της. Στην Κέφαλο λόγω μεγάλης απόστασης του μοναστηριού από το χωριό και με δεδομένη την δυσκολία της μετακίνησης(εκείνα τα χρόνια) λίγες γυναίκες όλο το 9μέρο, αργότερα με την ευκολότερη μετακίνηση, πηγαινοερχόντουσαν καθημερινά και μόνο την παραμονή το βράδυ στις 14 του μήνα που γινόταν ο εσπερινός, ξώμεναν και έψαλαν παράκλησης και μοιρολόγια. Μέχρι και τέλη της δεκαετίας του ’80 έμεναν 9 μέρες εκεί 2 γυναίκες, αργότερα λόγο ηλικίας έμεναν κι αυτές μόνο παραμονή. Πανηγύρι με όργανα και φαγητά ξεκίνησε να γίνεται το 1994. Κάποιοι από τους οργανοπαίχτες που έπαιζαν είναι ο Θεοδόσης Παπαντωνίου (Λούπος) βιολί, Κωνσταντής Ανθούλης(Τριπαλίτης) λαούτο, Μάμμης Λευτερης βιολί, Μάμμης Νίκος λαούτο, Αλέκος Κρητικός λύρα, Παριανός Νίκος λαούτο, Κοκκαλάκης Βασιλής λύρα. Παραμονή, λόγω νηστείας, προσφέρεται ρεβυθάδα και ανήμερα κατσίκα ψημένη παραδοσιακά σε καζάνια! Στην αρχή τα ζώα τα πρόσφεραν πιστικοί, αλλά λόγω μεγάλης προσέλευσης κόσμου(5-6χιλιαδες) η επιτροπή αγοράζει τα περισσότερα! Χαρακτηριστικό στο συγκεκριμένο πανηγύρι είναι ο μεγάλος αριθμός εθελοντών οι οποίοι ξεκινούν τις εργασίες περίπου 3-4 εβδομάδες νωρίτερα.
Το πανηγύρι της Παναγιάς της Ζιας

Με βάση πληροφορίες από τον κ.Μάνο Πόγια αλλά και από τον κ. Αντώνη Ματθαίο γεννηθεί το 1929, ο οποίος θυμάται ότι πανηγύρι στην Παναγιά της Ζιας γινόταν σίγουρα από το 1938 και ανελλιπώς μέχρι το 1980, όπου και σταμάτησε. Από τους πρώτους οργανοπαίχτες ήταν ο Κωνσταντίνος Παπαγγελής(Κωνσταντούρη) στην λύρα και Μιχάλης Μαστρομιχάλης στο λαούτο, Στεφανής Χατζηδημητρης βιολί, Βασιλης Πολυχρόνης λαούτο. Βέβαια ακολούθησαν πολλοί οργανοπαίχτες, όπως ο Γαβρίλης Γιαλλίζης, Χριστόφορος Γιαλλίζης, Μανώλης Κεφαλιανός, Μάνος Πόγιας. Το πανηγύρι γινόταν ανήμερα της Παναγιάς και προσφερόταν φαγητό από την αδελφότητα, εδώ μαζεύονταν πιστοί από όλο το Ασφενδιού και το Πυλί μιας και ήταν η μοναδική εκκλησία που γιόρταζε και γινόταν πανηγύρι στην περιοχή τους!
Το πανηγύρι της Παναγιάς της Σπηλιανής.
Η πιο λατρεμένη Παναγιά όμως στην συνείδηση των Κώων πιστών ήταν και είναι μέχρι σήμερα η Παναγιά Σπηλιανή στην Νίσυρο, γι αυτό πολλές γυναίκες κυρίως από την Καρδάμαινα την Κέφαλο και την Αντιμάχεια αλλά και την υπόλοιπη Κω, πήγαιναν για να κάνουν νιάμερα εκεί. Ο Ηρακλής Καραναστάσης στα «Λαογραφικά της Κως» 1980 περιγράφει πως ήταν τα πράγματα τις δεκαετίες 1920-1930. Για τις γυναίκες «νιαμερίτισσες» από την Αντιμάχεια, την Καρδάμαινα, και την Κέφαλο που πήγαιναν για νιάμερα στην Νίσυρο η προετοιμασία έπρεπε να ξεκινήσει εγκαίρως ώστε την παραμονή της Μεταμόρφωσης να είναι έτοιμες για να φύγουν με το πλεούμενο που ερχόταν ειδικά από την Νίσυρο για να τις παραλάβει. Οι Κεφαλιανές πήγαιναν με ντόπιο καΐκι. Μέρες πριν την αναχώρηση τους ετοίμαζαν τα ρούχα τους και τα τρόφιμα (σησάμι, όσπρια, παξιμάδια, ελιές και διάφορα φρούτα της εποχής, όλα νηστίσιμα) που θα έπαιρναν μαζί τους για δέκα περίπου ημέρες. Φτάνοντας στην Νίσυρο ταχτοποιούνταν σε συγγενικά ή φιλικά σπίτια ή στα κελιά της εκκλησίας όσες δεν είχαν. Το βράδυ της Μεταμορφώσεως μετά τον εσπερινό, άρχιζαν τα νιάμερα και τις πρώτες μετάνοιες για να συνεχίσουν το πρωί της επομένης με πίστη και αφοσίωση. Αυτό γινόταν κάθε μέρα πρωί, βράδυ μέχρι τις 14 του μήνα, ημέρα του μεγάλου εσπερινού. Στις επτά το απόγευμα χτυπούσαν οι καμπάνες και με όλες τις τιμές και επισημότητες, παρουσία ασφαλώς του Δεσπότη γινόταν ο εσπερινός. Μετά το τέλος του, ο κόσμος όλος κατέβαινε στην «Ηλικιωμένη» την μικρή πλατεία του Μαντρακίου, για το καθιερωμένο δείπνο από νοστιμότατα ντόπια ρεβίθια.
Η γιορτινή λειτουργία και το πανηγύρι.
Το πρωί της μεγάλης γιορτής οι νιαμερίτισσες συγκεντρώνονται στην αίθουσα της μονής και συνοδεύουν το κόλλυβο της Παναγιάς στην εκκλησία. όπου η πανηγυρική λειτουργία τελείται με μεγαλοπρέπεια και τελετουργική λαμπρότητα. Μετά την λειτουργία ξεκινά η περιφορά της εικόνας όπου καταλήγει και πάλι στη πλατεία της «Ηλικιωμένης» όπου ψάλετε δέηση από τον Δεσπότη. Το μεσημέρι στον ίδιο χώρο στρώνεται το τραπέζι και αφού συν φάγουν όλοι αρχίζει το γλέντι με τα όργανα βιολί- λαούτο να παίζουν στην μέση του χορού. Το απόγευμα γίνεται το έθιμο της «κούπας» που έχει μεταφερθεί και στην Καρδάμαινα στο πανηγύρι της Παναγιάς στις 8 του Σεπτέμβρη.
Η Κούπα: Κάθε νέος παντρεμένος η ανύπαντρος οδηγεί στη θέση του μπροστάρη την αδερφή του η την γυναίκα του και όποια άλλη θέλει της προσφέρει την «κούπα» (που είναι συνήθως ένα πανέρι) και ραίνει με χρήματα τα οποία προορίζονται για το ταμείο της εκκλησίας. Έτσι τα μπροστάρια εναλλάσσονται (σε χορό σιγανό η «εμπρός» όπως τον λένε στην Νίσυρο) για πολύ ώρα μέχρι να πάρουν μέρος όλοι όσοι επιθυμούν στο ωραίο αυτό έθιμο. Μετά την «κούπα» το γλέντι συνεχίζεται ελεύθερα και με πολύ κέφι μέχρι το πρωί. Σήμερα το πανηγύρι της Παναγιάς της Σπυλιανής γίνεται κάπως διαφορετικά στην αυλή του «Ζωσιμοπούλειου» με περισσότερους προσκυνητές από τα γύρω νησιά και με ανταγωνιστικό κατά κάποιον τρόπο αυτό της Παναγιάς της Κυράς κοντά στα Νικιά. Γλέντι γίνεται και την παραμονή το βράδυ μετά τον εσπερινό, πράμα το οποίο δεν γνωρίζουμε πότε άρχισε μιας και ο Καραναστάσης δεν το αναφέρει. Οι προσκυνητές πηγαινοέρχονται από την παραμονή το απόγευμα και κθ όλη τη διάρκεια της νύχτας με τα τουριστικά πλοιάρια από την Καρδάμαινα και την Κέφαλο για λίγες όμως ώρες και επιστρέφουν. Οι νιαμερίτισσες της παλιάς εποχής δεν πηγαίνουν πια από την Κω, λιγότερες σε αριθμό, μιας και ο τρόπος ζωής έχει αλλάξει, αλλά κυρίως εξασθένιση της βαθειάς πίστης, και οι εργασιακές υποχρεώσεις δεν το καθιστούν απαραίτητο. Παρ όλα αυτά ο εσπερινός της παραμονής και η εορταστική λειτουργία παρουσία του σεβασμιότατου μητροπολίτη Κω-Νισύρου γίνονται με μεγάλη λαμπρότητα και επισημότητα ενώ το γλέντι και τα δυο βράδια έχει πολύ κέφι και η παρουσία των «Αμερικάνων» Νισύριων που μπορούν πλέον να έρχονται κάθε χρόνο δίνει ένα πολύ ιδιαίτερο τόνο.
Το πανηγύρι της Παναγιάς της Κυράς.

Η μονή της Παναγιάς της Κυράς βρίσκεται σε μια ερημική τοποθεσία ανάμεσα στον Εμπορειό και στα Νικιά και είναι ένα μοναστήρι του 17ου αιώνα ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής και φυσικής ομορφιάς. Το πανηγύρι εκεί γίνεται την παραμονή το βράδυ στις 14 Αυγούστου μετά τον εσπερινό στην έξω μεγάλη αυλή και ανήμερα μετά το τέλος της πρωινής γιορτινής λειτουργίας στην μέσα μικρή αυλή. Το ίδιο επαναλαμβάνεται στα νιάμερα της Παναγιάς στις 22 και 23 Αυγούστου. Δεν γνωρίζουμε πότε ξεκίνησε αυτό του Δεκαπενταύγουστου αλλά σύμφωνα με τοπικές πληροφορίες σίγουρα γίνεται πριν τις αρχές του 20ου αιώνα, ενώ αυτό των νιάμερων άρχισε περίπου το 1910. Την παραμονή το βράδυ πολλοί προσκυνητές έρχονται από νωρίς για να παρακολουθήσουν τον εσπερινό ενώ όταν αρχίζει το γλέντι ο κόσμος έχει γεμίσει πλέον ασφυκτικά την μεγάλη έξω αυλή. Πολύ ιδιαίτερο χρώμα δίνει η παρουσία των εναλλακτικών νεαρών τουριστών της «παχιάς άμμου» που χορεύουν μέχρι το πρωί. Οι ντόπιοι πάντως γλεντιστές έχουν παράπονα γιατί δεν τηρούν τους κανόνες καλής συμπεριφοράς όπως την σειρά και τον σεβασμό στο μπροστάρι που παραγγέλλει για να χορέψει με την παρέα του, με αποτέλεσμα να δυσανασχετούν και να αποχωρούν νωρίς. Πολύ ωραίο είναι ωστόσο το πανηγύρι στην μέσα αυλή που αρχίζει λίγο μετά την πρωινή γιορτινή λειτουργία αφού εκεί συμμετέχουν κυρίως οι ντόπιοι και οι ξενιτεμένοι Νισύριοι και τηρούν όλους τους κανόνες που επιβάλλει το έθιμο. Το μεσημέρι γίνεται η «κούπα» και το γλέντι συνεχίζεται μέχρι αργά το απόγευμα. Τα πιο παλιά χρόνια οι γλεντιστές με τα όργανα μετέφεραν το γλέντι το βράδυ στην πλατεία του Εμπορειού.
Εκκλησίες Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Κω
1. ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΚΟΥΒΟΥΚΛΙΑΝΗ (ΕΝΟΡΙΑΚΟΣ ΝΑΟΣ ΖΙΑΣ), ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ-ΠΑΝΑΓΙΑ «ΚΟΥΒΟΥΚΛΗ» ΖΙΑ ( ΕΝΟΡΙΑΚΟΣ ΝΑΟΣ)
2. ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ, ΑΝΤΙΜΑΧΕΙΑ (ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ-ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ Ή ΣΚΟΡΔΑΛΛΟΥ-ΑΝΤΙΜΑΧΕΙΑ (ΕΝΟΡΙΑΚΟΣ ΝΑΟΣ)
3. ΚΟΙΜΗΣΗ ΘΕΟΤΟΚΟΥ (ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΠΥΛΙΟΥ) (ΕΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΥΛΙΟΥ)
4. ΚΟΙΜΗΣΗ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΜΑΡΜΑΡΙ-ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙ
5. ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ PORTO BELLO ROYAL (ΕΝΟΡΙΑ ΓΕΝΕΣΙΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΑΡΔΑΜΑΙΝΑΣ)
6. ΤΟ ΕΚΚΛΗΣΑΚΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ (Diamond Deluxe Hotel)
7. ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΜΕΓΑΛΟΧΑΡΗ (ΚΟΙΜΗΣΗ ΘΕΟΤΟΚΟΥ) ΠΥΛΙ (ΕΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΥΛΙΟΥ)
8. ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΤΥΛΩΤΗ ΚΕΦΑΛΟΣ (ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ) (ΕΝΟΡΙΑ ΕΙΣΟΔΙΩΝ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΕΦΑΛΟΥ)
9. ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΥΝΤΡΙΑΝΗ (ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ) (ΕΝΟΡΙΑ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ)
10. ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΛΕΟΥΣΑ ΖΗΠΑΡΙ(ΑΧΟΥΣΑ) (ΚΟΙΜΗΣΗ ΘΕΟΤΟΚΟΥ) (ΕΝΟΡΙΑ ΓΕΝΕΣΙΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΛΑΓΟΥΔΙΟΥ)
Μπροβάλετε μπροβάλετε ΄΄Δράσεις΄΄
Γιάννης Μαστόρος-Κυριάκος Παππούλης