Γράφει ο Ψυχίατρος Κώστας Κογιόπουλος
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ
Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας (8/10), εφέτος όπως και κάθε χρόνο, σκοπό έχει να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη για τα ψυχικά νοσήματα. Το θέμα του φετινού εορτασμού (2022) είναι: «Η ψυχική υγεία και η ευημερία, παγκόσμια προτεραιότητα για όλους».
Η ψυχική υγεία αφορά όλους τους βασικούς τομείς της ζωής μας. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.-W.H.O.) ψυχική υγεία είναι η ψυχονοητική και κοινωνική κατάσταση κατά την οποία το άτομο μπορεί να αγαπά, να εργάζεται και να διασκεδάζει, λαμβάνοντας ικανοποίηση από αυτά. Χωρίς ψυχική υγεία δεν υπάρχει υγεία, δηλαδή δεν φθάνει να είναι το σώμα μόνο υγιές αλλά και η ψυχή και αντιθέτως, «Νους υγιής εν σώματι υγιές». Πού τελειώνει η κατάσταση ψυχικής ευεξίας και πού αρχίζει η ψυχολογική αδιαθεσία; Εξαρτάται από την ιστορία του καθενός. Είτε στα παιδοψυχιατρικά, μέχρι τα ψυχιατρικά προβλήματα, από τις διατροφικές διαταραχές έως τις καταθλίψεις και τις πιο σοβαρές περιπτώσεις που σχετίζονται με ψύχωση, το φάσμα των αδυναμιών είναι ευρύ.
Η ψυχικές παθολογίες είναι πολυπαραγοντικές: μια διασταύρωση βιολογικών, γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Η εκπαίδευση, η ιδιοσυγκρασία και οι εμπειρίες παίζουν και αυτά ρόλο. Το γεγονός ότι δεν υπάρχουν βιολογικοί δείκτες για τη διάγνωση τροφοδοτεί τη δυσκολία κατανόησής τους. Η αντίληψη της ψυχικής πάθησης είναι υποκειμενική, ο φόβος που προκαλεί κάθε ψυχική δυσφορία οδηγεί τους πάσχοντες περισσότερο να κλειστούν μέσα τους παρά να ζητήσουν βοήθεια.
Όμως η ψυχική πάθηση είναι κι αυτή, όπως όλες οι παθολογίες, δεν είναι ντροπή και δεν φταίει ο ασθενής γι’ αυτό.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες το 45% των ανθρώπων που ζουν με συναισθηματική δυσφορία δεν αναζητούν βοήθεια από ειδικούς. Οι λόγοι είναι πολλοί: οι περισσότεροι (36%) φαίνεται να προτιμούν την αυτοβοήθεια ή δεν έχουν επαρκείς γνώσεις για να καταλάβουν τι είδους υποστήριξη να αναζητήσουν. Ένα ποσοστό (34%) αναφέρει έλλειψη εμπιστοσύνης στους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, ενώ ένα ποσοστό (28%) δηλώνουν ότι δεν αναζητούν βοήθεια λόγω του στίγματος που εξακολουθεί να υπάρχει σ’ αυτόν τον τομέα.
Και σε άλλες χώρες όμως, τα δεδομένα είναι παρόμοια και οι λόγοι για τους οποίους δεν ζήτησαν βοήθεια οι ίδιοι. Αυτό προκύπτει από την έκθεση «The Mental State of the World Report», που δημοσιεύεται κάθε χρόνο από το Mental Health Million Project. Μάλιστα, στην έκδοση του 2021, το ποσοστό των ανθρώπων που δεν απευθύνονται σε ειδικούς φθάνει στο 50% στο Ηνωμένο Βασίλειο με το μεγαλύτερο, 81% στη Νιγηρία.
Η ψυχολογική ευεξία είναι μια πολύπλευρη κατάσταση. Η εργασία του William Russell το αναδεικνύει. Εάν ο στόχος είναι να γίνει προτεραιότητα, είναι απαραίτητο να παρέμβουμε σε πολλά μέτωπα : προσωπικό, κοινωνικό, περιβαλλοντικό, πολιτικό, οικονομικό.
Ο COVID 19 έδειξε ότι κανένα έθνος δεν ήταν προετοιμασμένο για τα αποτελέσματα στην ψυχική υγεία από τις επιπτώσεις της πανδημίας. Χρειαζόμαστε μια νέα συμφωνία για την ψυχική υγεία. Όταν μιλάμε για ψυχική υγεία είναι ένα σύνολο παραμέτρων που την επηρεάζουν. Υπάρχει η ατομική παράμετρος, αλλά παράλληλα και η κοινωνική. Το 80% των αποφάσεών μας είναι κοινωνικές. Ο Φρόιντ, στο βιβλίο του «Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας», αναφέρει: Το πρωταρχικό πρόβλημα είναι απόρροια της αναζήτησης του ατόμου για ελευθερία και της αντίθετης απαίτησης του πολιτισμού για κομφορμισμό και καταπάτηση των ενστίκτων. Στο σύγχρονο κόσμο, το άτομο κάθε μέρα απειλείται από τις επιπτώσεις της πανδημίας, των πολέμων, της κλιματικής αλλαγής, της εργασιακής ανασφάλειας και της αβεβαιότητας για τις προοπτικές ζωής. Όλα αυτά αποτελούν επικίνδυνα σημάδια διάλυσης του κοινωνικού ιστού και του κόσμου στον οποίο ζούμε. Μπροστά στην παρακμή του κόσμου, όπως τον ξέρουμε, είναι φυσικό να αυξάνονται, το άγχος, οι αγχώδεις διαταραχές, καθώς και η κατάθλιψη σε οποιαδήποτε ηλικία.
Στην πανδημική και μεταπανδημική περίοδο έχει καταγραφεί αύξηση των ψυχικών προβλημάτων στο νεανικό πληθυσμό, που είναι πιο ευάλωτος. Πιθανά αίτια: η μοναξιά, το κλείσιμο σχολείων, αθλητικών κέντρων και χώρων συνάντησης. Η ανεργία και οι λεγόμενες νέες μορφές εργασίας, όπως η «ευέλικτη εργασία», αυξάνουν περισσότερο την ανασφάλεια με αποτέλεσμα τον ατομικισμό και την απομόνωση, που προσθέτουν ακόμη ένα λόγο στη διάλυση της κοινωνικής συνοχής. Η ψυχική υγεία συμβαδίζει με την κοινωνική υγεία. Η αλληλεγγύη μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας είναι βασική προϋπόθεση για την υγεία στην κοινωνία.
Η προστασία της ψυχικής μας υγείας είναι πρώτα κρατική (πολιτικοκοινωνική) ευθύνη και μετά ατομική υπόθεση. Στον γενικό πληθυσμό υπολογίζεται πως 1 στους 5, κάποια στιγμή θα παρουσιάσει κάποια ψυχική διαταραχή.
Ενώ η σημερινή πρόοδος της επιστήμης και της γνώσης δίνουν νέα ελπίδα και τα αποτελέσματα των παρεμβάσεων (βιολογικών, ψυχοδυναμικών) είναι θεαματικά, αντιθέτως τα πολύπλοκα κοινωνικά προβλήματα αυξάνουν την πίεση στα μέλη της και δημιουργούν αδιέξοδα.
Η Παγκόσμια Ημέρα είναι μια υπενθύμιση στον καθένα μας ότι η ψυχική υγεία, μάς επηρεάζει όλους. «Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί», έγραψε ο ποιητής John Donne. Μια βαθιά ανθρώπινη δήλωση ότι ζήσαμε στο πετσί μας τα τελευταία δύο χρόνια, συγκλονισμένοι από τις επιπτώσεις των πολέμων, της κλιματικής έκτακτης ανάγκης και της πανδημίας. Η καταπολέμηση του στίγματος, των προκαταλήψεων και των διακρίσεων σε όσους πάσχουν από ψυχικές παθήσεις είναι αναγκαίο άμεσα.
«Κάνοντας την ψυχική υγεία και την ευημερία όλων παγκόσμια προτεραιότητα» είναι το θέμα που επιλέχθηκε για την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας 2022. Μέσα σε αυτό το σύνθημα υπάρχει η ευκαιρία να βελτιώσουμε πραγματικά τα πράγματα, ενεργώντας ως κοινότητα ανθρώπων που μοιράζονται την ύπαρξη σε αυτόν τον Πλανήτη.
Κώστας Κογιόπουλος
Ψυχίατρος