Νέο τοπίο διαμορφώνεται στο μεταναστευτικό - προσφυγικό ζήτημα, ιδιαίτερα μετά τις κρίσιμες και ραγδαίες εξελίξεις των τελευταίων 24ώρων και της Συνόδου.

Προκειμένου να αποκωδικοποιήσουμε τα γεγονότα, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας τα εξής:

1. Ολοκληρώθηκε το κλείσιμο του βαλκανικού διαδρόμου.

Στη δήλωση με έμμεσο πλην σαφή τρόπο επιβεβαιώθηκε ότι ο δρόμος των Βαλκανίων είναι πλέον κλειστός. Πιο συγκεκριμένα, στο σημείο 2 της δηλώσεως αναφέρθηκε ως απλή διαπίστωση ότι «οι ακανόνιστες ροές μεταναστών κατά μήκος της οδού των δυτικών Βαλκανίων έχουν πλέον σταματήσει».

2. Αρχισαν οι περιπολίες του ΝΑΤΟ στα εξωτερικά σύνορα της Ελλάδος.

Στη δήλωση γνωστοποιήθηκε ότι άρχισε η επιχείρηση του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο. Τον Οκτώβριο οι Γερμανοί είχαν προτείνει κοινές περιπολίες Ελλάδος-Τουρκίας. Οταν, λόγω των ελληνικών διαμαρτυριών, δεν κατέστη εφικτό, συμφωνήθηκε να αναλάβει περίπου αντίστοιχο ρόλο το ΝΑΤΟ. Απομένει να φανεί πόσο αποτελεσματική θα φανεί η παρουσία του στο Αιγαίο με όλους τους περιορισμούς που θέτουν οι διαφωνίες Ελλάδος - Τουρκίας και τα προσκόμματα που θέτει η τελευταία.

3. Τι κέρδισε η Τουρκία.

Η Τουρκία πήρε το μήνυμα ότι γίνεται δεκτός ο εκβιασμός της. Εμφανίζεται ως η μεγάλη κερδισμένη της διαπραγματεύσεως αν και στη σύνοδο της 18ης Μαρτίου θα προσδιορισθούν τα πραγματικά της κέρδη. Προς το παρόν θα εκταμιεύσει εντός του Μαρτίου τρία δισ. ευρώ και αναμένεται να λάβει και άλλα (χωρίς όμως να προσδιορίζεται το ποσόν). Στη δήλωση αναφέρεται ότι θα επιταχυνθεί η διαδικασία για να μπορούν οι Τούρκοι να εισέρχονται στην Ε.Ε. χωρίς θεώρηση εισόδου (βίζα) μέχρι τον Ιούνιο του 2016. Απομένει να φανεί εάν η Ε.Ε. θα φανεί ελαστική στα 72 προαπαιτούμενα που έπρεπε η Τουρκία να εκπληρώσει για να μπορέσει να ενταχθεί στο πρόγραμμα απελευθερώσεως της βίζας. Η υπόσχεση για άνοιγμα νέων ενταξιακών κεφαλαίων δεν είναι εύκολα εκπληρώσιμη. Εξαρτάται από την Κύπρο που έχει παγώσει τα κεφάλαια και δεν δέχεται να υποχωρήσει.

4. Για ποιο λόγο δεν είναι σημαντική η αποδοχή επανεισδοχής των μεταναστών/ προσφύγων στην Τουρκία.

Η Τουρκία υπόσχεται να παίρνει πίσω όσους παράνομους μετανάστες φτάνουν στην Ελλάδα στο πλαίσιο των σχετικών συμφωνιών επανεισδοχής. Αν και ακούγεται εντυπωσιακό, στην πράξη δεν θα είναι. Ο αριθμός όσων θα επιστρέφουν θα είναι περιορισμένος. Οι πρόσφυγες και οικονομικοί μετανάστες που φθάνουν στην Ελλάδα, θα έχουν να επιλέξουν ανάμεσα στην επιστροφή στην Τουρκία και στην υποβολή αιτήματος ασύλου που θα τους επιτρέψει την παραμονή σε ελληνικό (δηλ. ευρωπαϊκό) έδαφος μέχρι να εξετασθεί η αίτησή τους. Εκτιμάται ότι η συντριπτική πλειονότητα θα επιλέγει την υποβολή αιτήματος ασύλου. Κατ’ επέκταση θα έχει περιορισμένες πρακτικές συνέπειες και η υπόσχεση ότι για κάθε Σύρο που θα επιστρέφει η Ελλάδα, η Ε.Ε. θα παίρνει έναν Σύρο από την Τουρκία. Ελάχιστοι Σύροι θα επιστρέφουν. Θα ήταν εντελώς διαφορετικό εάν η Τουρκία συμφωνούσε να υπάρχει παρουσία του FRONTEX στα παράλιά της για να καθίσταται απαγορευτική η μετάβαση μεταναστών στην Ελλάδα. Είτε το θέμα δεν ετέθη είτε η Τουρκία δεν το δέχθηκε.

5. Τι σημαίνει η δήλωση του Συμβουλίου για την Ελλάδα και την Κύπρο.

Είναι βέβαιον ότι θα εκτιναχθούν οι αιτήσεις ασύλου στην Ελλάδα. Οι παρανόμως εισερχόμενοι και όσοι έχουν ήδη εγκλωβισθεί στη χώρα στη συντριπτική τους πλειονότητα θα υποβάλουν αίτηση για άσυλο. Εάν δεν ενισχυθεί σοβαρά η Υπηρεσία Ασύλου, οι αιτήσεις θα κάνουν χρόνια να εξετασθούν. Ενας μεγάλος αριθμός αιτούντων θα πάρει άσυλο οπότε η Ελλάδα θα πρέπει να επιμείνει στη μετεγκατάστασή τους σε άλλες χώρες της Ε.Ε. Επίσης η Ελλάδα αποδέχθηκε έλεγχο των βορείων συνόρων μας από τον Frontex που έως τώρα αρνείτο. Ως ανακούφιση στο πρόβλημα θα δοθεί στην Ελλάδα οικονομική στήριξη για την αντιμετώπιση ανθρωπιστικής κρίσεως. Εως τώρα κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατόν για τις χώρες-μέλη της Ε.Ε. Τέλος, θα ενισχυθούν με προσωπικό από τα κράτη - μέλη της Ε.Ε. οι δομές των κέντρων υποδοχής (hotspots) και του ασύλου. Ως προς την Κύπρο θα αυξηθούν οι πιέσεις να ξεπαγώσει τα κεφάλαια για την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας.

6. Τι πρέπει να προσέξει η Ελλάδα.

Από το κείμενο της δηλώσεως και μία σειρά εγγράφων της Επιτροπής καθίσταται περίπου βέβαιον ότι τον Μάιο του 2016 θα ανασταλεί τουλάχιστον για ένα εξάμηνο η συνθήκη Σένγκεν με την επίκληση του ελληνικού προβλήματος. Επίσης, προβληματίζει το αίτημα των Τούρκων να τοποθετήσουν εκπροσώπους τους στα ανατολικά νησιά του Αιγαίου για να βοηθήσουν τη διαδικασία της επανεισδοχής στην Τουρκία. Είναι προφανές ότι η Ελλάδα δεν θα έχει αντίστοιχους εκπροσώπους στα τουρκικά παράλια.

* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.