Λίγοι γνωρίζουν την θλιβερή ιστορία της Σπιναλόγκα και ακόμη λιγότεροι έχουν παρακολουθήσει πλάνα από την εποχή που κατοικούσαν ακόμη λεπροί το μικρό αυτό νησάκι στον κόλπο της Ελούντας.

Ωστόσο, ένα σπάνιο φιλμ μικρού μήκους μας παρουσιάζει με συγκλονιστικό τρόπο στιγμές από τη «φυλακή» των λεπρών το έτος 1927! Μια ιστορική καταγραφή της εποχής όπου η λέξη Σπιναλόγκα ήταν συνυφασμένη με την νόσο του Χάνσεν (κοινώς λέπρα), την απομόνωση και την απόλυτη απόγνωση των ασθενών. Εικόνες θλίψης, απελπισίας και παραμορφωμένων ασθενών κάθε ηλικίας και φύλου, καταγράφονται στο φακό και μας γυρίζουν πίσω 90 χρόνια…

Οι «χανσενικοί» από την πρώτη στιγμή που πατούσαν το πόδι τους στο νησί, πάλευαν με το πικρό συναίσθημα της καταδίκης τους σε απόλυτο διαχωρισμό από την υπόλοιπη κοινωνία. Άφηναν πίσω την ζωή τους και ήταν αναγκασμένοι από τον νόμο να περιοριστούν στο λεπροκομείο της Σπιναλόγκα που ουσιαστικά αποτελούσε μια ιδιάζουσα «φυλακή» με ακραίες συνθήκες διαβίωσης. Οι εξόριστοι λεπροί λάμβαναν ένα μικρό επίδομα κάθε μήνα, το οποίο βέβαια συχνά δεν μπορούσε να καλύψει ούτε τη βασική διατροφή και τα απαραίτητα φάρμακά τους. Επιπλέον, οι κάτοικοι του «γκέτο» πέρα από την ασθένεια, έπρεπε να αντιμετωπίσουν τα σημαντικά προβλήματα της καθημερινότητας και φυσικά να συνεργαστούν ομαλά για να εξασφαλίσουν τουλάχιστον τα προς το ζην σε μία περίοδο έντονης φτώχειας.

Η νόσος του Χάνσεν ή λέπρα όπως την γνωρίζουν οι περισσότεροι, είχε κύριο σύμπτωμα την έντονη απολέπιση και τις παραμορφώσεις μελών του ανθρωπίνου σώματος. Η εικόνα των «χανσενικών» ήταν αποκρουστική και για το λόγο αυτό πολλοί φορούσαν συχνά καπέλα και οι γυναίκες μαντίλες ώστε να κρύψουν τα παραμορφωμένα τους πρόσωπα. Πολλοί επίσης συνήθιζαν να φοράνε γυαλιά, καθώς η νόσος του Χάνσεν κατέστρεφε σε αρκετές περιπτώσεις το οπτικό νεύρο, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αντέξουν ακόμη και το φως του ήλιου.  Η ασθένεια μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα ακόμη και την ολική τύφλωση!

Το σπάνιο φιλμ-ντοκουμέντο κατέγραψε Γάλλος κινηματογραφιστής ο οποίος βρέθηκε στο νησί τον Σεπτέμβριο του 1927, κατά την διάρκεια της επίσκεψης του επίσης Γάλλου γιατρού Τσαρλς Νικόλ, ο οποίος ήταν ένας από τους πιο γνωστούς επιστήμονες της εποχής εκείνης, πρωτοπόρος στην ιατρική έρευνα για την αντιμετώπιση της νόσου του Χάνσεν. Ο Νικόλ, διευθυντής του Ινστιτούτου Παστέρ της Τύνιδας, επισκέφτηκε τη Σπιναλόγκα, εξέτασε όλους τους ασθενείς και συνομίλησε εκτεταμένα μαζί τους ώστε να λάβει ακόμη περισσότερες πληροφορίες τόσο για την ζωή τους στο νησί όσο και για την αντιμετώπιση της ασθένειας.

Η σημαντική επίσκεψη του Γάλλου επιστήμονα ο οποίος έλαβε το βραβείο Νομπέλ το 1928, πραγματοποιήθηκε έπειτα από πρωτοβουλία του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο σπουδαίος έλληνας πολιτικός χρηματοδότησε τόσο ιδιωτικά όσο και ως πρωθυπουργός τις απαραίτητες δράσεις προκειμένου να βελτιωθεί η ζωή των λεπρών σε συνεργασία με τον κρητικό γιατρό Μιχαήλ Καταπότη από τη Σητεία. Αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν η κατάσταση στην Σπιναλόγκα σταδιακά να βελτιωθεί και μετά το 1930, παρά τις δυσκολίες να αναπτυχθεί μια κοινότητα με καφενείο, κουρείο ακόμα και σινεμά!

Στην σημαντική αυτή αλλαγή των συνθηκών διαβίωσης, πρωταγωνιστικό ρόλο είχε ο Επαμεινώνδας Ρεμουντάκης ο οποίος ήταν τριτοετής φοιτητής της Νομικής όταν αρρώστησε. Αποδείχθηκε πως ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος ώστε οι λεπροί στο «νησί-φυλακή»  να μπορέσουν να διεκδικήσουν από τη πολιτεία ανθρώπινες συνθήκες ζωής. Ο Ρεμουντάκης ίδρυσε την «αδελφότητα ασθενών Σπιναλόγκας» και άμεσα κατάφερε να βρεθεί ασβέστης ώστε να γίνει η κλασική απολύμανση στις αυλές και στα καλντερίμια. Σταδιακά το νησί άλλαξε όψη και μια απαραίτητη δόση θετικής διάθεσης απλώθηκε στους κατοίκους-ασθενείς. Σε σύντομο διάστημα στη Σπιναλόγκα τοποθετήθηκε και μια ηλεκτροπαραγωγική μηχανή η οποία έδινε ρεύμα ώστε να φωτίζονται οι δρόμοι μετά τη δύση του ηλίου. Τέλος, στο νησί αποβιβάστηκε ακόμη και οδοντίατρος που φρόντισε τους ασθενείς και προσέφερε μία πολύτιμη υπηρεσία που σχεδόν είχαν ξεχάσει…

Έπειτα από τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου και ιδιαίτερα μετά το 1948, ο αριθμός των λεπρών στη Σπιναλόγκα ξεκίνησε να μειώνεται. Ήταν η περίοδος που ανακαλύφθηκε το πρώτο φάρμακο κατά της ασθένειας! Το Λεπροκομείο ωστόσο παρέμεινε ανοιχτό έως το 1957, όταν και οι τελευταίοι 20 ασθενείς μεταφέρθηκαν σε λεπροκομείο στην Αθήνα. Στο ενδιάμεσο διάστημα πολλοί ήταν εκείνοι που είχαν θεραπευτεί οριστικά και επέστρεψαν στα σπίτια τους, τα οποία για χρόνια μέσα στην πολύχρονη απελπισία τους είχαν σχεδόν πιστέψει πως δεν θα ξαναδούν…

Δείτε το σύντομο φιλμ του 1927 που καταγράφει τη ζωή στη Σπιναλόγκα και συγκλονίζει:

Το βίντεο προέρχεται από το αρχείο του Ελληνικού Ινστιτούτου Pasteur ( www.pasteur.gr )

Πηγή φωτογραφιών: www.blogs.editions-anacharsis.com & www.mixanitouxronou.gr