Η γενική εικόνα δείχνει σταθεροποίηση της Ελληνικής Οικονομίας σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, εντούτοις οι μικρές επιχειρήσεις συνεχίζουν να βιώνουν μια δύσκολη κατάσταση, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών Βιοτεχνών και Εμπόρων Ελλάδος που παρουσιάστηκε σήμερα με θέμα «Το Οικονομικό Κλίμα στις Μικρές Επιχειρήσεις».

Το 22% των επιχειρήσεων δηλώνουν καθόλου κέρδη και το 44% κέρδη έως 10.000 ευρώ, όπως διαπιστώνει η έρευνα ενώ 6 στις 10 επιχειρήσεις δηλώνουν επιδείνωση της κατάστασης ρευστότητας παρά την ευνοϊκότερη οικονομική συγκυρία. Επιπλέον, το ποσοστό των επιχειρήσεων που δηλώνει ότι έχει ληξιπρόθεσμες οφειλές προς την εφορία αυξάνεται στο 24,8% (από 23,8%), ενώ πρόσφατα τέθηκαν σε ισχύ οι ρυθμίσεις του εξωδικαστικού για χρέη αποκλειστικά προς το δημόσιο.

Ο δείκτης ανασφάλειας και φόβου για την πορεία της επιχείρησης διατηρεί υψηλές τιμές. Το 34,5% των επιχειρήσεων θεωρεί αρκετά και πολύ πιθανό να κλείσει το επόμενο διάστημα (έναντι 38,1% του προηγούμενου εξαμήνου και 38,1% της αντίστοιχης έρευνας του Φεβρουαρίου του 2017). Εκτιμάται ότι η μείωση επιχειρήσεων το επόμενο εξάμηνο θα είναι περίπου 7.000 επιχειρήσεις, κυρίως πολύ μικρές και αυτοαπασχολούμενοι.

Ο πρόεδρός της συνομοσπονδίας, Γιώργος Καββαθάς, δήλωσε ότι η όποια ανάπτυξη παρατηρείται, είναι ανάπτυξη των αριθμών και όχι της πραγματικής οικονομίας. Όσο δε για τη μείωση της ανεργίας, αυτή είναι επακόλουθο των ευέλικτων μορφών εργασίας και όχι σταθερών θέσεων απασχόλησης. Για τον εξωδικαστικό μηχανισμό αλλά και για την ένταξη οφειλετών σε 120 δόσεις, επεσήμανε ότι θέλουν βελτιώσεις και εντόπισε αδυναμία να ενταχθούν υπερχρεωμένοι επιχειρηματίες και επαγγελματίες.

Στο πρόβλημα ρευστότητας και χρηματοδότησης για τις επιχειρήσεις της πραγματικής οικονομίας που βρίσκουν άλλες μορφές χρηματοδότησης, όπως στο να μην πληρώνουν προσωπικό και προμηθευτές αναφέρθηκε ο γραμματέας της ΓΣΕΒΕΕ Γιώργος Κουράσης.

Στην έρευνα διαπιστώνεται επιδείνωση στον κλάδο του εμπορίου αλλά μικρή αύξηση στην μεταποίηση. Τα προβλήματα εμφανίζονται πλέον με τα χαρακτηριστικά που άφησε η κρίση όπως της τεράστιας αδυναμίας στην προσέγγιση χρήματος και την ανυπαρξία επενδύσεων στην πραγματική οικονομία.

Όπως σημειώνεται στην έρευνα από τα στοιχεία επαληθεύεται η υπόθεση της εξόδου της χώρας από το κατώφλι της στασιμότητας 2014-2016, επιβεβαιώνεται η ύπαρξη δυναμικών κλάδων που αναπτύσσονται ασύμμετρα από το σύνολο της οικονομίας, και ταυτόχρονα καταδεικνύεται η ανάγκη προσαρμογής ορισμένων πολιτικών που θα εστιάζουν στις ανάγκες της μικρής εγχώριας μονάδας, στη βελτίωση των όρων εμπορίου και καλύτερης πρόσβασης στις αγορές και βελτίωσης του χρηματοδοτικού περιβάλλοντος.

Η έρευνα

Τα κυριότερα συμπεράσματα της έρευνας του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ που έγινε σε συνεργασία με την εταιρεία ΜARC ΑΕ σε πανελλαδικό δείγμα 1008 μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων (0-49 άτομα προσωπικό), στο διάστημα 27 Φεβρουαρίου έως 7 Μαρτίου 2018 έχουν ως εξής:

1. Η αποτίμηση του β’ εξαμήνου 2017 επιβεβαιώνει την υπόθεση της σταθεροποίησης και σταδιακής ανάκαμψης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, καθώς σημειώνεται ιστορικό υψηλό 8ετίας, τόσο στο δείκτη σταθερότητας (35%) όσο και της βελτίωσης των δεικτών (11,5%). Είναι χαρακτηριστικό ότι η χώρα μας ακολουθεί μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα τις θετικές τάσεις που εμφανίζει το Ευρωπαϊκό Βαρόμετρο ΜΜΕ της UEAPME, με υπαρκτό ασφαλώς αλλά μικρότερο το χάσμα μεταξύ Βορρά και περιφέρειας της ΕΕ.

2. Οι τομείς που εμφανίζουν μια ιδιαίτερη δυναμική είναι η μεταποίηση και οι υπηρεσίες, ενώ οι επιδόσεις του εμπορίου υπολείπονται σημαντικά (περίπου 8 μονάδες). Στις επιχειρήσεις που απασχολούν περισσότερα από 5 άτομα, με υψηλό κύκλο εργασιών και με ηλικία έως 10 ετών, το άθροισμα θετικών- σταθερών αποτιμήσεων υπερβαίνει για δεύτερο συνεχές εξάμηνο τις αρνητικές αποτιμήσεις, γεγονός που επιβεβαιώνει το επιχείρημα ότι αυτές οι επιχειρήσεις αποτελούν τους δυναμικούς συντελεστές της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας.

3. Παραμένουν σε ισχύ σημαντικοί ανασχετικοί παράγοντες που σχετίζονται με τη στρεβλή διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας. Το χάσμα μεταξύ θετικών και αρνητικών επιδόσεων στο σκέλος της χρηματοδότησης παραμένει αγεφύρωτο. Η σύγκλιση θετικών και αρνητικών προσδοκιών που εμφανίζεται αρκετά εμφατικά στην τρέχουσα έρευνα οικονομικού κλίματος δεν είναι ομοιογενής και ισόρροπη. Ο βαθμός απαισιοδοξίας είναι μεγαλύτερος στους αυτοαπασχολούμενους (ή όσους απασχολούν ως 1 άτομο) και στις επιχειρήσεις με χαμηλό κύκλο εργασιών.

4. Σε χαμηλά επίπεδα, αν και βελτιούμενος παραμένει ο δείκτης χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού, καθώς κινείται στην περιοχή του 55% (από 51,3%) και υπολείπεται σημαντικά από τον αντίστοιχο δείκτη της βιομηχανίας που ανέρχεται σε 69,5%, σύμφωνα με το Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας της ΤτΕ).

5. Οι προσδοκίες σχετικά με την πορεία των επιχειρήσεων το επόμενο εξάμηνο διατηρούν αρνητικό πρόσημο, αλλά Εξαμηνιαίο Δελτίο Οικονομικού Κλίματος ΜμΕ 4 παρουσιάζουν τις καλύτερες επιδόσεις από το Φεβρουάριο του 2015. Το 38,5% των επιχειρήσεων αναμένει επιδείνωση (από 47,4%), το 19,1% βελτίωση (από 10,9%), ενώ το 36,4% των επιχειρήσεων δεν αναμένει καμιά μεταβολή. Μεγαλύτερο βαθμό αισιοδοξίας παρουσιάζουν μεγαλύτερες επιχειρήσεις (με πάνω από 5 άτομα προσωπικό και με τζίρο άνω των 300,000Euro).

Η κατάσταση των επιχειρήσεων

1. Ο κύκλος εργασιών και ο δείκτης ζήτησης σημειώνουν τη 2η καλύτερη επίδοση μέσα στην 8ετία, αλλά τα περιθώρια βελτίωσης παραμένουν σημαντικά. Τούτο βρίσκεται σε αντιστοιχία με τις θετικές επιδόσεις στους δείκτες κύκλου εργασιών κυρίως της βιομηχανίας, και σε μικρότερο βαθμό του λιανικού εμπορίου και των υπηρεσιών (ΕΛΣΤΑΤ, Ιανουάριος 2018). Η απάλειψη των σεναρίων νέας μείωσης των διαθεσίμων εισοδημάτων (με μείωση αφορολόγητου, συντάξεων κ.α.) είναι προϋπόθεση για μια βιώσιμη ανάκαμψη της εγχώριας κατανάλωσης.

2. Εντούτοις, στον κύκλο εργασιών των ΜμΕ σημειώνεται κάμψη για το 46,3% (αύξηση 17,5%) των επιχειρήσεων. Οι αυτοαπασχολούμενοι παρουσιάζουν τις υψηλότερες απώλειες (53,7). Τη μεγαλύτερη συρρίκνωση καταγράφουν οι πολύ μικρές επιχειρήσεις του κλάδου εμπορίου. 3. Ως προς το δείκτη κερδοφορίας, το 19,3% των επιχειρήσεων δήλωσε ότι είχε κέρδη κάτω των 5,000Euro στο 2017, ενώ το 22,5% κατέγραψε ζημίες. Κέρδη άνω των 10,000Euro καταγράφει το 17,4%. Μείωση παραγγελιών καταγράφεται για το 50% των επιχειρήσεων.

Ρευστότητα- Επενδύσεις

1. 6 στις 10 επιχειρήσεις δηλώνουν επιδείνωση της κατάστασης ρευστότητας παρά την ευνοϊκότερη οικονομική συγκυρία. Αυτό συμβαίνει σε αντιδιαστολή με την εικόνα σταδιακής επενδυτικής επαναφοράς για ένα υψηλότερο ποσοστό επιχειρήσεων (11% από 8,2%), το οποίο παραμένει περιορισμένο και φαίνεται να έχει δυνητικά χαμηλό ανώτατο όριο.

2. Η χαμηλή επενδυτική εμπιστοσύνη και η απουσία ή αδυναμία πρόσβασης σε χρηματοοικονομικά εργαλεία αποτελούν μόνιμο διαρθρωτικό χαρακτηριστικό της ελληνικής μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, και ως τέτοιο επηρεάζει τις προοπτικές ανάκαμψης των κλάδων στους οποίου κυριαρχούν οι μικρές επιχειρήσεις. Παρά τη θετική συγκυρία, μόνο το 6,6% των επιχειρήσεων σχεδιάζει να επενδύσει το επόμενο εξάμηνο.

Απασχόληση

1. Οι τάσεις αποκλιμάκωσης της ανεργίας που αποτυπώνονται στα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (20,6% τον Ιανουάριο του 2018) καταγράφονται και στην αποτίμηση της έρευνας κλίματος του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ για την απασχόληση όπου ο λόγος απολύσεων/ προσλήψεων διατηρεί καθοδική τάση.

2. Οι προοπτικές μάλιστα για το επόμενο διάστημα είναι θετικές καθώς το ποσοστό των επιχειρήσεων που δηλώνουν ότι θα προχωρήσουν σε περικοπές θέσεων εργασίας είναι μικρότερο από εκείνων που δηλώνουν πως θα τις αυξήσουν (5,0% έναντι 7,1%). Ωστόσο αυτό το εύρημα πιθανότατα συνδέεται με την εποχικότητα.

3. Και σε αυτή την έρευνα του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ επαληθεύονται τα ευρήματα των προηγούμενων ερευνών αλλά και επίσημων στατιστικών (ΕΡΓΑΝΗ) για την ύπαρξη υψηλού ποσοστού ευέλικτων μορφών απασχόλησης στις νέες θέσεις εργασίας, καθώς οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης είναι περισσότερες από τις νέες θέσεις πλήρους απασχόλησης με μια αναλογία περίπου 55% με 45% αντίστοιχα (μηνιαία δελτία ΕΡΓΑΝΗ), χωρίς τάσεις αποκλιμάκωσης.

4. Αυτό αποτυπώνεται και στην έρευνα του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ όπου το 44,8% των μικρών και πολύ μικρών εργοδοτών απασχολούν προσωπικό με μερική απασχόληση, ενώ υψηλό παραμένει και το ποσοστό (30%) εκείνων που Εξαμηνιαίο Δελτίο Οικονομικού Κλίματος ΜμΕ Φεβρουάριος 2018

5 δήλωσαν ότι θα προσλάβουν προσωπικό με μερική απασχόληση το επόμενο διάστημα. Συνεχίζεται, δηλαδή, το φαινόμενο της αύξησης της απασχόλησης αλλά σε χαμηλότερης κυρίως ποιότητας θέσεις εργασίας (χαμηλότεροι μισθοί, λιγότερες μέρες και ώρες κλπ). 5. Επιπρόσθετα, το 33,5% των επιχειρήσεων δήλωσε ότι αναγκάστηκε να μειώσει περιστασιακά ώρες/ ημέρες εργασίας, ποσοστό χαμηλότερο σε σχέση με τις προηγούμενες έρευνες αλλά ακόμα σημαντικά υψηλό.

6. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν αποτυπώνονται και στο εύρημα ότι το 36,7% αντιμετωπίζουν προβλήματα έγκαιρης καταβολής των μισθών.

Υποχρεώσεις – Οφειλές

1. Η αισθητή βελτίωση των οικονομικών δεικτών δεν αμβλύνει τα προβλήματα υπερχρέωσης που εντοπίζονται σε ένα εγκλωβισμένο 25% επί του συνόλου των επιχειρήσεων. Σταθερά υψηλότερο είναι το ποσοστό των επιχειρήσεων με καθυστερημένες οφειλές προς το πρώην ασφαλιστικό ταμείο των επαγγελματιών (ΟΑΕΕ, 26,3%).

2. Το ποσοστό των επιχειρήσεων που δηλώνει ότι έχει ληξιπρόθεσμες οφειλές προς την εφορία αυξάνεται στο 24,8% (από 23,8%), ενώ πρόσφατα τέθηκαν σε ισχύ οι ρυθμίσεις του εξωδικαστικού για χρέη αποκλειστικά προς το δημόσιο. Το συνολικό ύψος των ληξιπρόθεσμων οφειλών που προστέθηκε μέσα στο 2017 ανήλθε στα 6,01 δις ευρώ (στοιχεία διοικητή ΑΑΔΕ). Περίπου 81,000 μικρές επιχειρήσεις δηλώνουν ότι έχουν βρεθεί αντιμέτωπες το προηγούμενο εξάμηνο με κατάσχεση/ ή δέσμευση λογαριασμών για οφειλές.

3. Ωστόσο, σημαντική αποκλιμάκωση παρατηρείται στον αριθμό των επιχειρήσεων που εκτιμά ότι δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις φορολογικές υποχρεώσεις του έτους (19,6% έναντι 23,7% στην προηγούμενη έρευνα).

4. Αμετάβλητες παραμένουν οι οφειλές των επιχειρήσεων προς τον ιδιωτικό τομέα, καθώς εκείνες που δηλώνουν ότι καθυστερούν να καταβάλλουν οφειλές σε προμηθευτές, για ενοίκια και για δόσεις δανείου διατηρούνται αντίστοιχα στο 19,8%, 15,7% και 16,5%. Η έκθεση στο χρέος ιδιωτών παραμένει μια σημαντική απειλή για την πορεία ανάκαμψης της οικονομίας και αντανακλά την περιορισμένη πρόσβαση σε κεφάλαια και πιστώσεις.

5. Οι στατιστικές εκτιμήσεις του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ δείχνουν ότι το 8,9% των επιχειρήσεων έχει ταυτόχρονα οφειλές σε δημόσιο και ασφαλιστικά ταμεία. Τα συνολικά ληξιπρόθεσμα χρέη νοικοκυριών και επιχειρήσεων προς την εφορία, τα ασφαλιστικά ταμεία και τις τράπεζες πλέον υπερβαίνουν τα 230 δις (99,9 δις στην εφορία, 31,2 δις στο ΚΕΑΟ και 100,4 δις στις τράπεζες), ενώ ή τάση τους παραμένει αυξανόμενη. Το 16,8% των μικρών επιχειρήσεων (πάνω από 110,000 φυσικά ή νομικά πρόσωπα) οφείλουν πάνω από 20,000Euro.

6. Οι ρυθμίσεις που επέφερε ο εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης ιδιωτικού χρέους σε όλες τις εκδοχές του (τράπεζες, 120 δόσεις σε δημόσιο) έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων, αλλά δεν έχουν επιφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. 1 στις 9 οφειλέτριες επιχειρήσεις δηλώνει ότι έχει κάνει ήδη διακανονισμό, ανεξαρτήτως των διαθεσίμων εργαλείων που χρησιμοποίησε.

7. Συνολικά, εκτιμάται ότι 60,000 επιχειρήσεις αποτελούν το βασικό πυρήνα των δυνητικών δικαιούχων που θα αιτηθούν των ευεργετημάτων της νέας ρύθμισης. Είναι σαφές ότι απαιτούνται διορθωτικές κινήσεις για την αποτελεσματική εφαρμογή του νόμου. Παράλληλα με τον εξωδικαστικό μηχανισμό, θα πρέπει να θεσμοθετηθούν δράσεις για την διάσωση και την παροχή Δεύτερης Ευκαιρίας για τις επιχειρήσεις, με έμφαση στη μεταβίβαση από γενιά σε γενιά και ουσιαστική στήριξη όσων επιθυμούν να επιχειρήσουν ξανά.

Επιχειρηματική δραστηριότητα

1. Παρά τη δύσκολη συγκυρία, οι οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα επιδεικνύουν σημάδια ανθεκτικότητας και βιώσιμης εξέλιξης. Το 41,1% των επιχειρήσεων προκύπτουν από διαδοχή μιας τουλάχιστον γενιάς Εξαμηνιαίο Δελτίο Οικονομικού Κλίματος ΜμΕ 6 επιχειρηματιών, ενώ το 53,4% αποτελεί προσωπικό δημιούργημα του επιχειρηματία.

2. Οι κυριότερες απειλές και δυσκολίες που εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν οι μικρές επιχειρήσεις σε σχέση με το επιχειρηματικό περιβάλλον είναι η ύπαρξη αθέμιτου ανταγωνισμού (αδήλωτη επαγγελματική δραστηριότητα), αλλά και η σχολάζουσα παραγωγική δυναμικότητα. Συγκεκριμένα, 2 στις 3 επιχειρήσεις εμφανίζονται να αντιμετωπίζουν αθέμιτο ανταγωνισμό από πρακτικές ανταγωνιστριών επιχειρήσεων. Οι επιχειρήσεις του εμπορίου φαίνονται να επηρεάζονται σε πιο έντονο βαθμό.

3. Στο α’ εξάμηνο του 2017 καταγράφηκε για πρώτη φορά θετικό ισοζύγιο εγγραφών- διαγραφών. Για το β’ εξάμηνο του 2017 το θετικό ισοζύγιο συνεχίζεται. Φαίνεται δηλαδή πως η δειλή αναπτυξιακή πορεία που είχε καταγραφεί το α εξάμηνο παρουσιάζει μια τάση παγίωσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΓΕΜΗ το ισοζύγιο εγγραφών – διαγραφών επιχειρήσεων για το Β’ εξάμηνο του 2017 ήταν θετικό κατά 1884 επιχειρήσεις.

4. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνονται και από τα ευρήματα της ερευνάς του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ όπου ο δείκτης βιωσιμότητας των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων συνεχίζει να βελτιώνεται. Παρά το θετικό αυτό κλίμα, ο δείκτης ανασφάλειας και φόβου για την πορεία της επιχείρησης διατηρεί υψηλές τιμές. Το 34,5% των επιχειρήσεων θεωρεί αρκετά και πολύ πιθανό να κλείσει το επόμενο διάστημα (έναντι 38,1% του προηγούμενου εξαμήνου και 38,1% της αντίστοιχης έρευνας του Φεβρουαρίου του 2017).

5. Εκτιμάται ότι η μείωση επιχειρήσεων το επόμενο εξάμηνο θα είναι περίπου 7,000 επιχειρήσεις, κυρίως πολύ μικρές και αυτοαπασχολούμενοι. Ωστόσο, από τα μακροοικονομικά δεδομένα και τις προβολές για την πορεία της οικονομίας (εκτίμηση για μεγέθυνση άνω του 2,5%), διαφαίνεται πως διανύουμε μια περίοδο επιστροφής στην κανονικότητα, στην οποία το ισοζύγιο εγγραφών- διαγραφών αναμένεται να είναι θετικό.

6. Η παγιοποίηση των υψηλών φορολογικών επιβαρύνσεων, η συσσώρευση οφειλών και η αδυναμία εξεύρεσης αγορών για την αντιστάθμιση της ισχνής καταναλωτικής ζήτησης επιδρούν αρνητικά στις προοπτικές μιας επιχείρησης.

Εμπόριο & Ηλεκτρονικές Συναλλαγές

1. Εντυπωσιακή είναι η διεύρυνση του ποσοστού των επιχειρήσεων που χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά μέσα πληρωμών. 4 στις 5 δηλώνουν ότι έχουν POS, ενώ στην προηγούμενη έρευνα το ποσοστό ήταν 64,4%. 9 στις 10 επιχειρήσεις εμπορίου διαθέτει πλέον ηλεκτρονικό μέσο πληρωμής.

2. Συνολικά, οι μικρές επιχειρήσεις δηλώνουν ότι πραγματοποιούν το 1/3 του κύκλου εργασιών μέσα από ηλεκτρονικές πληρωμές. Αυτό σημαίνει ότι η αυξητική τάση στη διάθεση των ηλεκτρονικών μέσων δε μεταφράζεται σε σημαντική ανά επιχείρηση αύξηση του μεριδίου κύκλου εργασιών που πραγματοποιείται με τη χρήση ψηφιακών- ηλεκτρονικών μέσων.

3. Για τη διάδοση των ηλεκτρονικών συναλλαγών οι επιχειρήσεις θεωρούν ότι είναι σημαντική η θέσπιση ακατάσχετου επιχειρηματικού λογαριασμού (80,1%). Η συγκεκριμένη ρύθμιση θα ήταν επωφελής τόσο για τον ιδιωτικό τομέα, όσο και για τις τράπεζες και το δημόσιο, καθώς θα αποκαθιστούσε την εμπιστοσύνη στην αγορά και θα αύξανε τις ροές καταθέσεων προς το εσωτερικό.

Εξωστρέφεια

1. Βελτιωμένες εμφανίζονται οι επιδόσεις των μικρομεσαίων επιχειρήσεων ως προς την υιοθέτηση καινοτόμων επιχειρηματικών πρακτικών. Σχεδόν 1 στις 5 επιχειρήσεις δηλώνουν ότι έχουν εισάγει κάποια σημαντική καινοτομία στην παραγωγική διαδικασία, οργάνωση και διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών

2. Όπως και στις προηγούμενες έρευνες, έτσι και τώρα, υπάρχει μια σαφής καταγραφή των τάσεων του οικονομικού κλίματος καθώς και η παρακολούθηση των βασικών δεικτών λειτουργίας των μικρών επιχειρήσεων κατά το 2ο εξάμηνο του 2017, ενώ παράλληλα επιχειρείται οικονομική πρόβλεψη για το 1ο εξάμηνο του 2018. 2. Αντιφατικά είναι τα μηνύματα από το δείκτη εξαγωγών, καθώς μόνο το 9,7% των επιχειρήσεων δηλώνει ότι ασκεί εξαγωγική δραστηριότητα. Οι επιχειρήσεις της μεταποίησης διατηρούν υψηλότερα ποσοστά εξωστρέφειας. Φαίνεται να υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για την προώθηση πολιτικών υποκατάστασης εισαγωγών, αλλά και διείσδυσης των ελληνικών επιχειρήσεων σε νέες αγορές.