Το θέμα της προστασίας του Δημόσιου Χώρου και των επιπτώσεων του διαχρονικού φαινομένου της κατάληψής του στην οικονομία, στο περιβάλλον και στην κοινωνία, με φόντο το πρόβλημα της αυθαίρετης δόμησης που υπάρχει σε όλα τα νησιά (όπως αντίστοιχα σε όλη τη χώρα), απασχόλησε την χθεσινή συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Νοτίου Αιγαίου.
Το Περιφερειακό Συμβούλιο προτείνει την ίδρυση Ειδικού Σώματος Προστασίας Δημόσιου Χώρου, στο επίπεδο του Α’ βαθμού Αυτοδιοίκησης, με την ταυτόχρονη μεταφορά σε αυτόν των αναγκαίων πιστώσεων, που για το σκοπό αυτό, έχουν σήμερα στη διάθεσή τους οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις και των ποσών που προκύπτουν από την επιβολή των σχετικών προστίμων. Η λειτουργία του προτεινόμενου σώματος θα πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο λειτουργίας είτε των Υπηρεσιών Δόμησης είτε της Δημοτικής Αστυνομίας που ανήκουν στον Α’ βαθμό Αυτοδιοίκησης. Τέλος το Περιφερειακό Συμβούλιο προτείνει να γίνει κωδικοποίηση της σχετικής νομοθεσίας, με στόχο την απλούστευσή της και τη συντόμευση των σχετικών διαδικασιών, για την υλοποίηση των οριστικών πρωτοκόλλων κατεδάφισης με την απάλειψη κάθε συναρμοδιότητας και την μεταφορά του συνόλου των ενεργειών σε αποκλειστικά ένα επίπεδο διοίκησης, που για τους λόγους που αναλύθηκαν παραπάνω μπορεί να είναι μόνο ο Α’ βαθμός Αυτοδιοίκησης. Ιδιαίτερα αιχμηρός ήταν κατά την τοποθέτησή του ο Περιφερειάρχης Ν. Αιγαίου κ. Χατζημάρκος, κατά όλων όσοι «στοχοποιούν» την περιφερειακή αρχή, τονίζοντας ότι:
«Καμία κυβέρνηση δεν νομοθέτησε κάτι διαφορετικό από διατάξεις νομιμοποίησης αυθαίρετων, γεγονός που οδήγησε σε εμπέδωση ενός αισθήματος ατιμωρησίας με αποτέλεσμα το …φαινόμενο (της αυθαίρετης δόμησης) να έχει πάρει καταιγιστική μορφή και να βάλλει τη ζωή όλων. Ο δημόσιος χώρος που βάλλεται στα νησιά είναι κυρίως ο αιγιαλός ως ελκυστικός χώρος άσκησης διάφορων δραστηριοτήτων. Όμως ο δημόσιος χώρος απειλείται με παράνομες καταλήψεις και σε δάση ή μνημεία–βλ. Μεσαιωνική Πόλη Ρόδου-κοκ
Ντροπιάζει την πολιτική ζωή σε τοπικό επίπεδο η προσπάθεια στοχοποίησης της περιφερειακής αρχής από μία συγκεκριμένη ομάδα δημοσιολογούντων… Η Περιφέρεια καμία αρμοδιότητα δεν έχει σχετικά με την σε αυθαίρετη δόμηση. Τη χυδαιότητα της πολικής όπου τα πάντα είναι εμπορεύσιμα, όπου επικρατεί η μαφιόζικη αντίληψη επίλυσης διαφορών, σας την επιστρέφουμε και μένουμε στην ουσία που είναι η προστασία του δημόσιου χώρου από την αυθαίρετη δόμηση, η προστασία του περιβάλλοντος που στο Νότιο Αιγαίο εκτός από σπίτι μας, αποτελεί και πηγή εισοδήματος που πρέπει να προστατεύσουμε για τις επόμενες γενιές».
Ο κ. Χατζημάρκος τόνισε ότι θα πρέπει ένας οργανισμός (σε επίπεδο Α’ βαθμού τοπικής αυτοδιοίκησης) να είναι υπεύθυνος για την αυθαίρετη δόμηση και την προστασία του περιβάλλοντος. Ότι θα πρέπει ο οργανισμός αυτός να έχει το απαιτούμενο προσωπικό, τους αναγκαίους πόρους και αρμοδιότητες.
Τα φτηνά τρικ, τα κόλπα όλων των πικραμένων που προσπαθούν να ρίξουν ευθύνες στην Περιφέρεια, όπως είπε ο κ. Χατζημάρκος, δεν έχουν απήχηση παρά μόνο στο περιορισμένο και μικρό ακροατήριο των ανθρώπων που επιδίδονται σε μία απέλπιδα προσπάθεια στοχοποίησης της Περιφερειακής αρχής, ενώ αφήνουν στο απυρόβλητο την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου, στην οποία ανήκει η αρμοδιότητα, που διαθέτει τους πόρους και το προσωπικό. Το ζήτημα, όπως είπε ο κ. Χατζημάρκος, απαιτεί ξεκάθαρες λύσεις και όχι …πατέντες οι οποίες εξυπηρετούν τελικά την ατιμωρησία και την ασυδοσία.

Εισηγήτρια του θέματος το οποίο ψηφίστηκε ομοφώνως από το περιφερειακό συμβούλιο, ήταν η κυρία Έλλη Χωριανοπούλου, Έπαρχος Π.Ε. Μήλου και Εντεταλμένη Περιβάλλοντος Κυκλάδων, η οποία ανέφερε αναλυτικά τα εξής: «Επιβάλλεται η προστασία του Δημόσιου Χώρου και οι επιπτώσεις του διαχρονικού φαινομένου της κατάληψης του στην οικονομία, στο περιβάλλον και στην κοινωνία. Η έλλειψη αρμοδιότητας στον Β’ βαθμό Αυτοδιοίκησης στο ζήτημα της προστασίας του Δημόσιου χώρου και ειδικότερα στην υλοποίηση Πρωτοκόλλων Κατεδάφισης Αυθαίρετων Κατασκευών, αλλά και της επιβολής των σχετικών ποινών (διοικητικών, οικονομικών ή κατεδαφίσεων), σε συνδυασμό με την γιγάντωση του φαινομένου, μας οδηγεί στο να απαιτήσουμε την αναθεώρηση του σχετικού θεσμικού πλαισίου. Επιπλέον, η Αυτοδιοίκηση του Β’ βαθμού, δεν μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί ως εύκολος πολιτικός στόχος ή άλλοθι κατά περίπτωση, ανάλογα με τις γνώσεις, ορέξεις ή κίνητρα των πάσης φύσεως καταγγελλόντων. Ο Δημόσιος χώρος αποτελεί κοινό αγαθό για όλους και συνεπώς κρίνεται απαραίτητο να σχεδιάζεται, να χρησιμοποιείται και να συντηρείται, βάσει προδιαγραφών και κανονισμών που απαντούν στις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά όλων των χρηστών του (διαφορετικές κοινωνικές ομάδες όπως πχ. παιδιά, ηλικιωμένοι, ΑΜΕΑ, διαφορετικές χρήσεις όπως πχ. πράσινοι χώροι, τοπικές επιχειρήσεις, ιδιαιτερότητες συγκεκριμένων περιοχών, κινητικότητα κ.α.). Αυτό είναι απαίτηση μίας βιώσιμης και καθολικά προσβάσιμης, ανθεκτικής κοινωνίας, που σέβεται τους πολίτες της και προνοεί για όλες τις ανάγκες τους. Σήμερα η καταπάτηση του Δημόσιου χώρου από ευκαιριακές και τυχαίες εμπορικές χρήσεις ή παράνομες συμπεριφορές, από καταπάτηση αιγιαλού, κατάληψη πλατειών και πεζοδρομίων, οδοστρώματος, καταπάτηση δασών, έως αγνόηση κυκλοφοριακών μέτρων και παράνομη στάθμευση, απειλεί την ισάξια χρήση και πρόσβαση από όλους σε έναν ευχάριστο Δημόσιο χώρο διαβίωσης, εκπαίδευσης και αναψυχής. Επιπλέον των υπολοίπων, οι επιπτώσεις της άναρχης αυτής κατάληψης του Δημόσιου χώρου, υποβαθμίζουν την ποιότητα και συνεπώς την αξία και του τουριστικού προϊόντος που προωθεί η τοπική κοινωνία. Συχνά προκύπτουν αντικρουόμενες χρήσεις γης – ειδικά σε περιοχές φυσικού πλούτου – που οδηγεί στην υποβάθμιση της περιοχής.
Η μελετημένη και οργανωμένη χρήση του Δημόσιου χώρου απαιτεί ένα σαφές πλαίσιο διαχείρισης το οποίο θα έχει αναπτυχθεί με βάση τα χαρακτηριστικά της περιοχής.
Το πλαίσιο αυτό θα πρέπει
• να είναι προσαρμοσμένο στα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής (φυσικά, εμπορικά και κοινωνικά),
• να επιτρέπει χρήσεις γης που σέβονται τον φυσικό πλούτο χωρίς ταυτόχρονα να γίνονται τροχοπέδη στην ανάπτυξη,
• να προάγει την μοναδική (αυθεντική) ταυτότητα της περιοχής, με στόχο να προσελκύσουν τουριστικό ενδιαφέρον (πέραν των κλασσικών προσεγγίσεων μαζικού τουρισμού),
• να ακολουθεί τις σύγχρονες προδιαγραφές βιώσιμου σχεδιασμού ανθεκτικών πόλεων με την συνεχή και μεθοδική συμμετοχή των πολιτών
Ο επιτυχημένος σχεδιασμός αλλά και η επιτυχημένη διαχείριση του Δημόσιου χώρου, θα έπρεπε να προκύπτει από μία πολύ-επίπεδη και συνεχή συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκομένων αρμοδίων φορέων, κοινωνικών οργανώσεων και πολιτών έτσι ώστε, να εξασφαλίζεται η ισορροπημένη κάλυψη των αναγκών των χρηστών αλλά και η βέλτιστη αξιοποίησή του για την τοπική οικονομία, χωρίς να αγνοούνται οι αρχές του αστικού σχεδιασμού για βιώσιμες και ανθεκτικές σύγχρονες πόλεις. Η τεκμηριωμένη και μεθοδικά δομημένη συμμετοχή διαφορετικών κοινωνικών ομάδων και φορέων, στα διάφορα στάδια σχεδιασμού και διαχείρισης του Δημόσιου χώρου, θα έπρεπε να αποτελεί βασικό εργαλείο για την παραγωγή υψηλής ποιότητας Δημόσιου χώρου και συνεπώς καλύτερης ποιότητας ζωής.
Μέχρι σήμερα, ο παρωχημένος σχεδιασμός του Δημόσιου χώρου στις περισσότερες περιοχές της χώρας και δη στις τουριστικές (με άξονα κυρίως την πρόσκαιρη ωφέλεια και την εξυπηρέτηση περιοδικών αναγκών, με ταυτόχρονη άγνοια μόνιμων λύσεων), επιδεινώνει την χωρική ποιότητα (του συχνά άναρχα) δομημένου περιβάλλοντος, καθώς αφενός, δεν παρέχει ανέσεις και ποιότητες ενός ευχάριστου χώρου διαβίωσης και αναψυχής και αφετέρου αδυνατεί να ανακουφίσει το περιβάλλον σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης όπως πυρκαγιές, καύσωνες ή πλημμύρες.
Η έλλειψη σύγχρονου σχεδιασμού, καθώς επίσης η αδυναμία των ελεγκτικών μηχανισμών, κυρίως λόγω υποστελέχωσης, σε συνδυασμό με μία νομοθεσία η οποία είναι δαιδαλώδης, έχει οδηγήσει στο διαχρονικό πλέον φαινόμενο, της ανέγερσης κατασκευών χωρίς αδειοδότηση, εντός δημόσιων εκτάσεων ή της κατάληψης εν γένει δημοσίου χώρου. Το φαινόμενο αυτό το εντοπίζουμε καθημερινά, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται ή και να είναι αδύνατη κάποιες φορές η διέλευση, από αρκετές κοινωνικές ομάδες (παιδιά, ηλικιωμένοι, ΑΜΕΑ), ενώ ιδιαίτερα έντονο είναι τις τελευταίες ημέρες το φαινόμενο διατήρησης αυθαίρετων κατασκευών σε Δημόσιους χώρους, μέσω της αναστολής κατεδάφισης αυτών, που επαναλαμβάνεται.
Τον Νοέμβριο του 2017 ψηφίστηκε ο νόμος 4495, που προέβλεπε τη δημιουργία Διεύθυνσης Ελέγχου Δομημένου Περιβάλλοντος και Εφαρμογής Σχεδιασμού στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, με Περιφερειακές Διευθύνσεις Ελέγχου Δόμησης και Περιφερειακά Παρατηρητήρια και Τμήματα Ελέγχου Δόμησης στην έδρα κάθε Περιφέρειας καθώς και Τοπικά Παρατηρητήρια ανά Περιφερειακή Ενότητα. Παρά τη ρητή πρόβλεψη στο Νόμο πως εντός 6 μηνών επρόκειτο να εκδοθεί Προεδρικό Διάταγμα (ΠΔ) που θα καθόριζε τη στελέχωση των Παρατηρητηρίων με το αναγκαίο προσωπικό, την κατάρτισή του, το θέμα της υλικοτεχνικής υποδομής κλπ, αυτό ουδέποτε πραγματοποιήθηκε. Αυτό είναι μία ακόμα απόδειξη της έλλειψης πολιτικής βούλησης σε κεντρικό επίπεδο, διαχρονικά και διακομματικά. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι, ο πολυνησιακός χαρακτήρας της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου δημιουργεί ιδιαίτερες συνθήκες σε δύο επίπεδα:
• Σε πρώτο επίπεδο, λειτουργεί ως μαγνήτης για την ανάπτυξη αυθαίρετων κατασκευών,
• και δεύτερον σε διοικητικό επίπεδο καθιστά δυσχερέστατο τον έλεγχο από πλευράς των κεντρικών υπηρεσιών.
Σε συνδυασμό με τη διοικητική διάρθρωση των υπηρεσιών:
• την υπαγωγή των ΥΔΟΜ στον Α’ Βαθμό Αυτοδιοίκησης
• τη δυνατότητα ίδρυσης και λειτουργίας δημοτικής αστυνομίας μόνο στον Α’ βαθμό Αυτοδιοίκησης. Και κυρίως, με δεδομένο τον εδαφικό κατακερματισμό, λόγω του νησιωτικού χαρακτήρα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, σε συνδυασμό με την απουσία υπηρεσιών της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου αλλά και της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, στην συντριπτική πλειοψηφία των νησιών,
Π ρ ο τ ε ί ν ο υ μ ε :
1. Την ίδρυση Ειδικού Σώματος Προστασίας Δημόσιου Χώρου, στο επίπεδο του Α’ βαθμού Αυτοδιοίκησης, με την ταυτόχρονη μεταφορά σε αυτόν α) των πιστώσεων, που για το σκοπό αυτό, έχουν σήμερα στη διάθεσή τους οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις και β) των ποσών που προκύπτουν από την επιβολή των σχετικών προστίμων.
2. Η λειτουργία του ανωτέρω προτεινόμενου σώματος να εξεταστεί στο πλαίσιο λειτουργίας είτε των ΥΔΟΜ είτε της Δημοτικής Αστυνομίας (αμφότερες υπηρεσίες της Α’θμιας Αυτοδιοίκησης).
3. Να γίνει κωδικοποίηση της σχετικής νομοθεσίας, με στόχο την απλούστευσή της και τη συντόμευση των σχετικών διαδικασιών, για την υλοποίηση των οριστικών πρωτοκόλλων κατεδάφισης με την απάλειψη κάθε συναρμοδιότητας και την μεταφορά του συνόλου των ενεργειών σε αποκλειστικά ένα επίπεδο διοίκησης, που για τους λόγους που αναλύθηκαν παραπάνω μπορεί να είναι μόνο ο Α’ βαθμός Αυτοδιοίκησης».