Στα θέματα της ανάπτυξης και προώθησης των προσκυνηματικών περιηγήσεων πολύπλευρο και σημαντικό είναι το έργο και της Εκκλησίας της Ελλάδος μέσω των δράσεων του Συνοδικού Γραφείου Προσκυνηματικών Περιηγήσεων
Ηπολύπλευρη σημασία και η ιδιαιτερότητα του θρησκευτικού τουρισμού είναι κάτι αδιαμφισβήτητο, όπως τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο υπουργός Τουρισμού, Χάρης Θεοχάρης, επισημαίνοντας ότι οι άνθρωποι που ταξίδευαν κάθε χρόνο ανά τον κόσμο προς προορισμούς υψηλού θρησκευτικού, πρσκυνηματικού και πνευματικού ενδιαφέροντος, πριν φυσικά από τις ανατροπές τις οποίες προκάλεσε η πανδημία, υπολογίζονται σε 300 εκατομμύρια. Και σαφώς στο σχέδιο του υπουργείου για την ανάπτυξη του θεματικού τουρισμού στην Ελλάδα περιλαμβάνει διεκδίκηση μεριδίου από αυτό το ρεύμα.

Αν μη τι άλλο, η πατρίδα μας έχει πλήθος σπουδαίων θρησκευτικών μνημείων. Η χριστιανική πίστη εκφράστηκε πολλαπλώς στο διάβα των αιώνων, φιλοτεχνώντας μοναστήρια, εκκλησίες και ξωκκλήσια μεγάλης θρησκευτικής και αρχιτεκτονικής αξίας.

Ωστόσο, αυτό που προέχει την τρέχουσα περίοδο είναι η διασφάλιση της υγείας κάθε τουρίστα είτε ταξιδεύει μόνος είτε ομαδικά, όπως συχνά γίνεται στον θρησκευτικό τουρισμό. «Οφείλουμε να σεβόμαστε απόλυτα την ψυχική ανάγκη του προσκυνητή για την αναζωογόνηση της πίστης του. Οφείλουμε όμως εξίσου να τηρούμε, θα έλεγα με την ίδια ευλάβεια τις ισχύουσες οδηγίες των επιδημιολόγων για τον υγιή και ασφαλή τουρισμό γενικώς», όπως υπογραμμίζει στην παρέμβασή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο υπουργός Τουρισμού.

Στα θέματα της ανάπτυξης και προώθησης των προσκυνηματικών περιηγήσεων πολύπλευρο και σημαντικό είναι το έργο και της Εκκλησίας της Ελλάδος μέσω των δράσεων του Συνοδικού Γραφείου Προσκυνηματικών Περιηγήσεων.

Δράσεις που αφορούν τη συμμετοχή της Εκκλησίας της Ελλάδος σε διεθνείς εκθέσεις και τις οργανωμένες επισκέψεις από το εξωτερικό στα θρησκευτικά μνημεία, τις μονές και τα προσκυνήματα όπως κάνει γνωστό στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο γραμματέας του εν λόγω Συνοδικού Γραφείου, αρχιμανδρίτης Σπυρίδων Κατραμάδος, επισημαίνοντας ωστόσο πως από τις αρχές Μαρτίου του 2020 έχουν ανασταλεί λόγω κορονοϊού όλες οι δράσεις της Εκκλησίας που αφορούν την άφιξη τουριστών στη χώρα μας, μέχρι νεωτέρας οδηγίας από το υπουργείο Τουρισμού.

«Στο πλαίσιο της άριστης συνεργασίας με την κυβέρνηση, περιμένουμε το πράσινο φως της επαναλειτουργίας του θρησκευτικού τουρισμού με επισκέπτες από το εξωτερικό», δηλώνει και συνεχίζει: «Εντός της Ελλάδας, όμως, συνεχίζεται η εργασία προβολής και ανάδειξης των θρησκευτικών μνημείων, μονών και προσκυνημάτων με τρεις δράσεις: η πρώτη αφορά την κυκλοφορία τρίγλωσσου καλαίσθητου εντύπου με τον τίτλο “2.000 χρόνια ταξίδι στο φως της Χριστιανοσύνης” και του πρώτου προσκυνηματικού χάρτη. Η δεύτερη, την καταγραφή και την καταλογράφηση των μοναστηριακών προϊόντων στην ελληνική επικράτεια και η τρίτη, την προώθηση και την ενίσχυση των Ιερών Μονών, των Ιερών Προσκυνημάτων από τους Έλληνες εντός Ελλάδας, με τη διοργάνωση προσκυνηματικών επισκέψεων».

Οι μονές της Ελλάδας αποτελούν για όλον τον ορθόδοξο κόσμο σημαντικά προσκυνήματα/σταθμούς στα θρησκευτικά ταξίδια στην Ελλάδα. Ο χαρακτήρας τους ξεχωριστός, ατόφιος, προαιώνιος. Κτισμένες σε πανέμορφες τοποθεσίες, συχνά πάνω σε αρχαίους ναούς και ιερά. Μοναστήρια-σύμβολα της προσπάθειας υπέρβασης του επίγειου.

Μεγάλο μερίδιο από την αγορά του θρησκευτικού τουρισμού έλκει και η Θεσσαλονίκη που μεταξύ άλλων, αποτελεί την αφετηρία για τη διαδρομή που γίνεται στα βιβλικά βήματα του Αποστόλου Παύλου. Λίγο πιο νότια τα Μετέωρα μοναστικά και αρχιτεκτονικά ουράνια στολίδια προκαλούν δέος. Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονται το ευλογημένο νησί της Πάτμου, ενώ στην Πάτρα ο ιερός ναός του Αγίου Ανδρέα αποτελεί κορυφαίο προορισμό για τον θρησκευτικό τουρισμό.

Πηγή: ethnos.gr

Συνάντηση της ηγεσίας του Υπουργείου Τουρισμού με τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη της Ιεράς Μητροπόλεως Κω και Νισύρου κ. Ναθαναήλ.

Στο πλαίσιο της επίσκεψης της ηγεσίας του Υπουργείου Τουρισμού στην Κω για την κατάθεση πρότασης με στόχο την ανάδειξη της Ιπποκρατικής ταυτότητας του νησιού, ο Υφυπουργός Τουρισμού, κ. Μάνος Κόνσολας, ο Γενικός Γραμματέας του ΕΟΤ κ. Δημήτρης Φραγκάκης και το μέλος του ΔΣ του ΕΟΤ, κ. Νίκος Πουλιού, πραγματοποίησαν εθιμοτυπική επίσκεψη και στην Ιερά Μητρόπολη Κω και Νισύρου.

O Υφυπουργός Τουρισμού εξήρε το πολύπλευρο φιλανθρωπικό έργο του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη κ. Ναθαναήλ που αποτελεί πνευματικό φάρο για την ορθόδοξη πίστη στο νησί της Κω, αλλά και την πολύτιμη συμβολή του στην ανακαίνιση και αποκατάσταση πολλών θρησκευτικών ναών.

Στην συνάντηση τέθηκε το ζήτημα της ανάδειξης του θρησκευτικού τουρισμού και ιδιαίτερα της δημιουργίας ενός δικτύου προσκυνηματικών μνημείων σε συνδυασμό με την προβολή τοπικών θρησκευτικών τελετών και δρώμενων, στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου στρατηγικού σχεδίου δράσης για τα Δωδεκάνησα.

Πηγή:www.dimokratiki.gr

Παραμονή Δεκαπενταύγουστου και οι Ελληνες ετοιμάζονται να γιορτάσουν την Κοίμηση της Θεοτόκου. Εκκλησίες και μοναστήρια στη νησιωτική και στην ηπειρωτική χώρα ανοίγουν τις πόρτες σε χιλιάδες πιστούς, αν και τα τελευταία χρόνια αυτό που παρατηρείται είναι ότι οι οργανωμένες εκδρομές και από το εξωτερικό για τον ίδιο σκοπό πολλαπλασιάζονται.

Το συμπέρασμα; Οι δυνατότητες ανάπτυξης που έχει ο προσκυνηματικός και θρησκευτικός τουρισμός στη χώρα μας είναι τεράστιες. Αρκεί να σημειωθεί ότι ο τζίρος του, σε παγκόσμιο επίπεδο, ξεπερνά ετησίως τα 15 δισ. ευρώ και η Ελλάδα δεν έχει παρά να διεκδικήσει ένα μερίδιό του εν μέσω κρίσης.

Ετσι, υπό το βάρος αυτής της τόσο σημαντικής διαπίστωσης, εσχάτως έχουν αναληφθεί συγκεκριμένες πρωτοβουλίες. Εχει συσταθεί μια κοινή επιτροπή από την Εκκλησία της Ελλάδος και το υπουργείο Τουρισμού, που θα αναλάβει ουσιαστικό ρόλο στην επίτευξη του στόχου.

Τα «μέσα» υπάρχουν. Τώρα συντάσσονται οι μελέτες και εν συνεχεία θα ακολουθήσουν οι πρωτοβουλίες. Ηδη το Εργαστήριο Τουριστικών Ερευνών και Μελετών του Πανεπιστημίου Αιγαίου έχει συντάξει έκθεση 100 σελίδων, όπου περιγράφεται συγκεκριμένο σχέδιο δράσης. Εν προκειμένω, οι Κυκλάδες είναι ο γεωγραφικός χώρος που εξετάζεται πώς θα μπορούσε να «σηκώσει» το βάρος και αυτής της μορφής τουρισμού. Και όχι άδικα.

Οι δύο κατευθύνσεις

Τα νησιά των Κυκλάδων έχουν πλούσια θρησκευτική και πολιτισμική κληρονομιά, για την ορθολογική αξιοποίηση της οποίας, σύμφωνα με τη μελέτη, απαιτείται προσέγγιση σε δύο κατευθύνσεις:

1. Το προσκύνημα σε εκκλησίες, μοναστήρια και σε άλλους ιερούς χώρους.

2. Τον θρησκευτικό-πολιτισμικό τουρισμό, με την έννοια της αναγωγής των θρησκευτικών χώρων σε χώρους πολιτισμού.

Στην περίπτωση του προσκυνήματος ο στόχος είναι κυρίως πνευματικός και ο προσκυνητής διακατέχεται από αισθήματα που συνήθως δεν συνάδουν με την τρέχουσα έννοια της «τουριστικής δραστηριότητας». Σύμφωνα με το σχέδιο, η ιδιότητα του προσκυνητή πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν τόσο από τους δημόσιους φορείς της περιοχής όσο και από τους επαγγελματικούς φορείς, ώστε να διαμορφώνεται η αντίστοιχη πολιτική προσέλκυσής τους.

Οι επισιτιστικές μονάδες των νησιών πρέπει να μπορούν να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των πιστών, καθώς ο προσκυνητής πιθανότατα θα θελήσει να νηστέψει πριν ή κατά τη διάρκεια του προσκυνήματος και θα αναζητήσει νηστήσιμα εδέσματα κ.λπ. Σε όλα τα προσκυνήματα της Ευρώπης, τα εστιατόρια προσφέρουν ανάλογα πιάτα στους προσκυνητές (στο Σαντιάγκο της Κομποστέλα σερβίρεται το «μενού του προσκυνητή»).

Το μενού του προσκυνητή

Επίσης, ανάλογα με το «ύφος» των προσκυνητών, πρέπει να διαμορφώνεται ο διάκοσμος και γενικότερα το περιβάλλον των επισιτιστικών μονάδων (ωράριο λειτουργίας, συμπεριφορά προσωπικού, σεβασμός στους προσκυνητές, ησυχία, κατάλληλη μουσική κ.λπ.).

Στην περίπτωση του θρησκευτικού-πολιτισμικού τουρισμού το κίνητρο είναι η επαφή με τον πολιτισμό, η γνώση, με έμφαση στο θρησκευτικό-πολιτισμικό στοιχείο, ανεξαρτήτως θρησκευτικών πεποιθήσεων. Οι τουρίστες αυτής της κατηγορίας δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην πολιτισμική ενημέρωση, στην ιστορία, στην αρχιτεκτονική, στο φυσικό περιβάλλον κ.λπ.

Οι θρησκευτικοί-πολιτισμικοί τουρίστες προφανώς διαφοροποιούνται από τους προσκυνητές αλλά και από τους μαζικούς τουρίστες που αναζητούν «ήλιο και θάλασσα» και γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να διαμορφώνεται η ανάλογη τουριστική πολιτική για την προσέλκυσή τους και την ικανοποίηση των αναγκών τους.

Από εκεί και πέρα υπάρχουν και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής. Διότι τα μεγάλα θρησκευτικά κέντρα των νησιών των Κυκλάδων (Τήνος, Πάρος, Αμοργός) είναι ήδη γνωστά και δέχονται τεράστιο αριθμό προσκυνητών. Επομένως στόχος δεν είναι η αύξησή τους αυτές τις περιόδους αλλά η επιμήκυνση της «περιόδου εορτασμού».

Για παράδειγμα, η Τήνος, που θεωρείται «θρησκευτικό νησί», καθώς διαθέτει όμορφες παραλίες, περιπατητικές διαδρομές, αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, θα μπορούσε να εστιάσει σε αυτά τα στοιχεία, ενθαρρύνοντας τον επισκέπτη που πραγματοποιεί προσκύνημα να διαθέσει επιπλέον ημέρες για περιήγηση στο νησί, να γνωρίσει θρησκευτικά-πολιτισμικά μνημεία, να κάνει πεζοπορία, να γευτεί τη γαστρονομική παράδοση του νησιού, να απολαύσει τη θάλασσα.

Από την έρευνα προέκυψε επίσης ότι πολλά νησιά μπορούν να εμπλουτίσουν με τους θρησκευτικούς-πολιτισμικούς πόρους το τουριστικό τους προϊόν. Δηλαδή να προσφέρονται «τουριστικά πακέτα», στα οποία η επίσκεψη στους θρησκευτικούς-πολιτισμικούς πόρους θα είναι συμπληρωματική τουριστική δραστηριότητα.

Ο θρησκευτικός-πολιτισμικός τουρισμός μπορεί να είναι συμπληρωματική τουριστική δραστηριότητα σε πεζοπορία-περιήγηση, οικοτουρισμό, αρχιτεκτονικό τουρισμό, θαλάσσιο τουρισμό κ.λπ.

Αρχιτεκτονική και πολιτισμός

Αρχιτεκτονικός-Θρησκευτικός-Πολιτισμικός τουρισμός:

Το σημαντικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα των εκκλησιών και των μοναστηριών των Κυκλάδων μπορεί να προσελκύσει ειδικό κοινό με ενδιαφέρον για τον πολιτισμό του τόπου, με ιδιαίτερη έμφαση στην αρχιτεκτονική των εκκλησιών. Ηδη γίνεται λόγος για τον «αρχιτεκτονικό-πολιτισμικό τουρισμό». Με την έννοια αυτή εννοείται η περιήγηση με σκοπό τη γνωριμία με την αρχιτεκτονική (επομένως και πολιτισμική) κληρονομιά μιας περιοχής. Ο πλούτος και η ποικιλομορφία της αρχιτεκτονικής-πολιτιστικής κληρονομιάς αναδεικνύονται σε παραδοσιακούς οικισμούς, ιστορικά κτίρια, κάστρα και φρούρια ρωμαϊκής, ενετικής, βυζαντινής και οθωμανικής περιόδου, ιστορικούς φάρους, καθώς και σε μνημεία της νεότερης Ιστορίας (δημόσια κτίρια, οικίες επιφανών προσώπων, κεντρικές πλατείες πόλεων κ.λπ.) με μεγάλη ιστορική και αρχιτεκτονική αξία. Ασφαλώς, στα κτίρια αυτά εντάσσονται και οι εκκλησίες και τα μοναστήρια (θρησκευτικά μνημεία). Στην περίπτωση των Κυκλάδων, τα μνημεία αυτά χαρακτηρίζονται από την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους (π.χ. Πάρος, Θήρα, Ιος, Νάξος, Αμοργός, Μύκονος κ.λπ.) και μπορούν να προσελκύσουν τουρίστες με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική.

Οι τέσσερις παράλληλες δραστηριότητες

Οι δραστηριότητες που θα μπορούσαν να συνδυασθούν με τον θρησκευτικό-πολιτισμικό τουρισμό και αναφέρονται στο Σχέδιο Δράσης είναι πολλές. Και σε ορισμένες περιπτώσεις εντυπωσιακές. Κι αυτό γιατί η Ελλάδα δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από άλλες χώρες και μάλιστα της Νότιας Ευρώπης, που έχουν αναπτύξει ιδιαίτερες «δεξιότητες» σε αυτό το είδος του τουρισμού. Ισως οι πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις να είναι της γειτονικής Ιταλίας και της Ισπανίας, αλλά δεν είναι οι μοναδικές. Το ίδιο συμβαίνει και στη Γαλλία, αλλά και στη Μάλτα.

Εν προκειμένω, τι θα μπορούσε να αναπτυχθεί περαιτέρω στη χώρα μας; Σύμφωνα με το Σχέδιο Δράσης, οι εξής δραστηριότητες:

1. Πεζοπορία-περιήγηση, Οικοτουρισμός. Για παράδειγμα, στη Σίφνο, μπορεί να γίνει συνδυασμός πεζοπορίας/περιήγησης, οικοτουρισμού στην περιοχή «Natura» και ο τουρίστας να επισκεφθεί εκκλησίες και μοναστήρια (π.χ. το Μοναστήρι του Ταξιάρχη της Σκάφης, το ξωκλήσι του Αϊ-Στάθη, την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας και του Αγίου Κωνσταντίνου στο Φλάμπουρο 92 κ.λπ.),

Στη Μήλο (Παναγία Τουρλιανή, Προφήτης Ηλίας, Αγία Μαρίνα, Προφήτης Ηλίας κ.λπ.), στην Ανδρο, στην Τήνο, στην Αντίπαρο κ.λπ.

2. Θαλάσσιος τουρισμός: Στην περίπτωση του θρησκευτικού τουρισμού, η γεωγραφική απομόνωση πολλών εκκλησιών, μοναστηριών κ.λπ. και η δυσκολία οδικής πρόσβασης σε αυτά μπορεί να αντιμετωπισθούν μέσω της διά θαλάσσης πρόσβασης.

Επίσης, με αυτό τον τρόπο δίνεται η δυνατότητα προσέλκυσης ανθρώπων που κίνητρό τους είναι η απόλαυση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Ετσι, μπορεί να γίνει συνδυασμός θαλασσίων δραστηριοτήτων αναψυχής με επίσκεψη σε εκκλησίες και μοναστήρια με πρόσβαση από τη θάλασσα με σκάφος, π.χ. Ανδρος, Τήνος, Κέα (Παναγία η Καστριανή), Φολέγανδρος κ.λπ.

3. Αγροτουρισμός, οινοτουρισμός, γαστρονομικός τουρισμός: Πρόκειται για εναλλακτικές μορφές τουρισμού, των οποίων το θεσμικό πλαίσιο ανάπτυξης θεσμοθετήθηκε σχετικά πρόσφατα και οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν σε συνδυασμό με τον θρησκευτικό-πολιτισμικό τουρισμό. Το στοιχείο της κοινωνικής επαφής είναι αυτό που προσδιορίζει την ιδιαίτερη ταυτότητα του ελληνικού αγροτουρισμού και μπορεί να καταστεί το συγκριτικό του πλεονέκτημα.

Το οινικό στοιχείο

Στις Κυκλάδες υπάρχει η δυνατότητα σύνδεσης του θρησκευτικού-πολιτισμικού στοιχείου με το οινικό στοιχείο.Π.χ. οινοποιείο της Μονής Ζωοδόχου Πηγής, Λογγοβάρδας στην Πάρο. Στην περίπτωση και πάλι των Κυκλάδων θα ήταν δυνατή η δημιουργία και προβολή νέου τουριστικού προϊόντος που θα συνδυάζει τον θρησκευτικό-πολιτισμικό τουρισμό με την τοπική γαστρονομία.

Ιδιαίτερα σε ορισμένα νησιά είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί η εκδήλωση θρησκευτικών εορτών – πανηγύρεων με την προσφορά τοπικών εδεσμάτων και να δημιουργηθεί η «θρησκευτική-γαστρονομική ταυτότητα» κάθε νησιού. Για παράδειγμα, το παραδοσιακό πατατάτο στη Δονούσα ή το ξιδάτο στην Αμοργό (Αιγιάλη), η ρεβυθάδα στη Σίφνο κ.λπ.

4. Γεωτουρισμός. Ως γεωτουρισμός νοείται η τουριστική δραστηριότητα που σχετίζεται με τη γεωλογία και τη γεωμορφολογία και τους φυσικούς πόρους του τοπίου, τις γεωμορφές, τα απολιθώματα, τα πετρώματα και τα ορυκτά, με έμφαση στην εκτίμηση των διαδικασιών που έχουν δημιουργήσει ή εξακολουθούν να δημιουργούν τέτοιες ιδιαίτερες γεωλογικές μορφές.

Ο γεωτουρισμός βοηθά τους ταξιδιώτες να διευρύνουν τις γνώσεις τους για τους φυσικούς πόρους, την πολιτιστική ταυτότητα των κοινωνιών υποδοχής και τους τρόπους διατήρησης. Σε ορισμένα νησιά των Κυκλάδων υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης του γεωτουρισμού (π.χ. Μήλος, Σαντορίνη) είτε μεμονωμένα (π.χ. σπήλαια που συνδέονται με τη θρησκευτική παράδοση, όπως το σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη στην Ηρακλειά) είτε σε συνδυασμό με τον θρησκευτικό-πολιτισμικό τουρισμό (π.χ. η Μαύρη σπηλιά στη Σίκινο, που βρίσκεται κάτω από το μοναστήρι της Χρυσοπηγής).

Καθημερινή

Εικονικές περιηγήσεις σε περισσότερα από 200 σημαντικά θρησκευτικά μνημεία και προσκυνήματα της χώρας θα έχουν στο εξής τη δυνατότητα να πραγματοποιούν οι χρήστες του διαδικτύου.

Εικονικές περιηγήσεις σε περισσότερα από 200 σημαντικά θρησκευτικά μνημεία και προσκυνήματα της χώρας θα έχουν στο εξής τη δυνατότητα να πραγματοποιούν οι χρήστες του διαδικτύου.

Με ολοκληρωμένη ηλεκτρονική πλατφόρμα και μέσω 3D αναπαραστάσεων και βίντεο ο χρήστης μπορεί να γνωρίσει την εκκλησιαστική ταυτότητα και να μετατρέψει το κινητό τηλέφωνο ή το τάμπλετ σε πλήρη θρησκευτικό τουριστικό οδηγό.

Η σύγχρονη εφαρμογή παρουσιάστηκε χθες σε ειδική ημερίδα της Αρχιεπισκοπής στο πλαίσιο του έργου «Ανάδειξη της Εκκλησιαστικής Πολιτιστικής Κληρονομίας» και «Πλατφόρμα Διαχείρισης Θρησκευτικών Προορισμών», σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «Ελεύθερος Τύπος».

Μέσω του κινητού οι χρήστες, εκτός από την πρόσβαση σε περισσότερα από 200 θρησκευτικά μνημεία, σε τουριστικά αξιοθέατα σε όλη την Ελλάδα και σε εκκλησιαστικό ημερολόγιο, θα μπορούν να συγχρονίσουν με τον προσωπικό τους οδηγό τις αποθηκευμένες πληροφορίες, μέσω της διαδικτυακής πύλης religiousgreece.gr.

«Η Εκκλησία παράγει πολιτισμό», δήλωσε χθες ο Αρχιεπίσκοπος τονίζοντας πως «ένα μεγάλο μερίδιο του πολιτισμού καλύπτεται από τον εκκλησιαστικό πολιτισμό, την εκκλησιαστική τέχνη».

Ελεύθερος Τύπος