«Χαμένη ευκαιρία» για μια ουσιαστική, μακροπρόθεσμη στρατηγική στη διαχείριση των απορριμμάτων αποτελεί και το τρέχον ΕΣΠΑ.

Μεγάλο μέρος των διαθέσιμων κοινοτικών πόρων καθυστέρησε να αξιοποιηθεί ή διατέθηκε σε «πυροσβεστικά» έργα για την κάλυψη επιτακτικών αναγκών, όπως το κλείσιμο των χωματερών και η επέκταση ή η δημιουργία νέων ΧΥΤΑ. Μέχρι το τέλος του έτους, πάντως, πρέπει να ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός των έργων διαχείρισης αποβλήτων για τη νέα προγραμματική περίοδο, προκειμένου να αξιοποιηθούν πόροι, ύψους 900 εκατ. ευρώ.

Η αξιολόγηση που έκανε το υπουργείο Περιβάλλοντος (ειδική υπηρεσία διαχείρισης Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη») στον τρόπο που η χώρα αξιοποίησε τους πόρους της προγραμματικής περιόδου 2007-2013 δείχνει, για ακόμα μια φορά, ότι «σερνόμαστε» πίσω από τα γεγονότα, αντί να διαμορφώσουμε μια μακροπρόθεσμη στρατηγική. Πιο συγκεκριμένα, στο τρέχον ΕΣΠΑ εντάχθηκαν 336 έργα με προϋπολογισμό 804,1 εκατ. ευρώ ως εξής:

• 197 έργα για την αποκατάσταση χωματερών (προϋπολογισμού 226,4 εκατ. ευρώ) και 21 έργα για την αποκατάσταση χωματερών και την κατασκευή συνοδευτικών έργων (προϋπολογισμού 44,1 εκατ. ευρώ). Πιο αναλυτικά, ειδικά για τις παράνομες χωματερές τον Ιανουάριο του 2015, είχαν αποκατασταθεί 165 από τους 396 της παραπομπής του 2013. Προς αποκατάσταση παρέμεναν 231 χωματερές, εκ των οποίων οι 41 θα αποκατασταθούν μέχρι τον Ιούνιο του 2015 και οι υπόλοιπες 190 –εκ των οποίων οι 39 είναι ενεργές– θα καταβληθεί προσπάθεια να κλείσουν μέχρι το τέλος του 2015. Συνολικά, κατά την τρέχουσα χρηματοδοτική περίοδο δεσμεύτηκαν για χωματερές 270 εκατ. ευρώ.

Οσον αφορά τα υπόλοιπα έργα των περιφερειακών σχεδιασμών διαχείρισης απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ), εγκεκριμένη χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ έχουν 16 νέοι ΧΥΤΑ (προϋπολογισμός 102 εκατ. ευρώ), 22 επεκτάσεις ΧΥΤΑ (προϋπολογισμός 99,3 εκατ. ευρώ) και 21 σταθμοί μεταφόρτωσης απορριμμάτων (προϋπολογισμός 56,1 εκατ. ευρώ). Επίσης, έχουν ενταχθεί 21 μικρές μονάδες διαχωρισμού/κομποστοποίησης ως συνοδά έργα για το κλείσιμο χωματερών, κυρίως στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Τέλος, χρηματοδοτείται η προμήθεια εξοπλισμού ανακύκλωσης/προεπεξεργασίας στην Ανατολική Μακεδονία-Θράκη και Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων στη Ρόδο (συνολικός προϋπολογισμός περί τα 70 εκατ. ευρώ).

Οσον αφορά στα έργα διαχείρισης απορριμμάτων μέσω Συμπράξεων Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), είχαν αρχικά ενταχθεί 12 έργα, συνολικού προϋπολογισμού 12 δισ. ευρώ. Ωστόσο, έξι από αυτά τα έργα έχουν ματαιωθεί (4 στην Αττική, Αχαΐα, Κέρκυρα). Ετσι, με εξαίρεση τη Δυτική Μακεδονία, εκτιμάται ότι η χρήση κονδυλίων της Ε.Ε. θα φθάσει το 40%-60%.

Η στόχευση και η πρόοδος του προγράμματος, πάντως, είναι πολύ κατώτερη των προσδοκιών. Οπως προκύπτει από αξιολόγηση του υπουργείου Περιβάλλοντος, ακόμα ένα κοινοτικό πλαίσιο στήριξης χρησιμοποιήθηκε «πυροσβεστικά», για την κάλυψη έκτακτων αναγκών. «Εκτός από το πρόγραμμα αποκατάστασης των ΧΑΔΑ (που αποτελεί ολοκληρωμένη παρέμβαση, όμως δεν συνιστά διαχείριση απορριμμάτων αλλά αντιμετώπιση παραβατικότητας), ικανό ύψος πόρων δεσμεύτηκε για την κάλυψη αποσπασματικών και βραχυπρόθεσμων τοπικών αναγκών, όπως π.χ. με τη χρηματοδότηση επεκτάσεων ΧΥΤΑ και του εξοπλισμού τους, εις βάρος της προώθησης νέων πολιτικών όπως η διαχείριση βιοαποβλήτων» αναφέρει η αξιολόγηση. Επίσης, παρατηρήθηκε καθυστέρηση στην ενεργοποίηση των χρηματοδοτήσεων (δηλαδή άργησαν οι διαγωνισμοί), «πολύ λίγα έργα προοπτικής ωρίμασαν, ενώ μεγάλος αριθμός νέων έργων μεταφέρεται στην προγραμματική περίοδο 2014-2020». Τέλος, λιγότερο από ένα έτος πριν από τη λήξη του ΕΣΠΑ έχει απορροφηθεί το 61% των πόρων.

Οι παθογένειες του συστήματος παραμένουν, καθώς παρατηρήθηκε ότι «οι προϋπολογισμοί έργων και μελετών για ομοειδή αντικείμενα μπορεί να διαφέρουν αρκετά».

Εκτιμήσεις για το 2015

Ποιος εκτιμά το υπουργείο Περιβάλλοντος ότι θα είναι ο απολογισμός στο τέλος του 2015; Η αποκατάσταση των χωματερών θα ολοκληρωθεί, με κάποιες εξαιρέσεις, καθώς και η πλειονότητα των έργων ΧΥΤΑ, των σταθμών μεταφόρτωσης και των μονάδων προεπεξεργασίας αποβλήτων. Επίσης, θα υιοθετηθούν (αν ταιριάζει με την πολιτική της νέας κυβέρνησης) ο Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, το Εθνικό Σχέδιο Πρόληψης, ενώ θα αναθεωρηθούν τα περιφερειακά σχέδια διαχείρισης απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ).

900 εκατ. ευρώ από το νέο πρόγραμμα

Τα έργα και οι πρακτικές που αφορούν την ορθή διαχείριση των απορριμμάτων θα έχουν σημαντικό ρόλο και στη νέα προγραμματική περίοδο. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό, στο Ταμείο Συνοχής έχουν δεσμευτεί 727 εκατ. ευρώ για ανάλογα έργα, εκ των οποίων 45 εκατ. ειδικά για τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Υποδομές, Μεταφορές, Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη»). Επίσης έχουν δεσμευτεί ακόμα 100 εκατ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία» και Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα-ΠΕΠ). Ειδικά για τα ΠΕΠ, τα μεγαλύτερα ποσά θα διατεθούν στις Περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας και Θεσσαλίας (από 12,2 εκατ. ευρώ) και Αττικής (10,7 εκατ. ευρώ), ενώ το μικρότερο ποσό θα λάβει η Περιφέρεια Πελοποννήσου (1 εκατ. ευρώ).

Τι είδους έργα θα χρηματοδοτήσει το νέο ΕΣΠΑ για τα απόβλητα; Περίπου 100 εκατ. ευρώ θα διατεθούν για έργα πρόληψης, επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης και διαχείρισης βιοαποβλήτων. Επίσης, 580 εκατ. ευρώ θα διατεθούν για δίκτυα ανάκτησης και διάθεσης απορριμμάτων, τη διαχείριση λυματολάσπης και αποβλήτων από εκσκαφές και έργα.

Πάντως, πρέπει ακόμα να γίνουν πολλά προκειμένου το νέο ΕΣΠΑ να μην αποτελέσει κι αυτό ακόμα μία χαμένη ευκαιρία. Σύμφωνα με την έκθεση του υπουργείου Περιβάλλοντος, πρέπει να επισπευσθεί η αναθεώρηση των ειδικών και περιφερειακών σχεδιασμών για τα απορρίμματα, να γίνει επανέλεγχος των προϋπολογισμών των έργων ώστε να προσαρμοστούν στις τρέχουσες οικονομικές συνθήκες. Επίσης, να εξορθολογιστεί η τιμολόγηση των υπηρεσιών διαχείρισης απορριμμάτων, ώστε να συμπεριλάβει και το κόστος επεκτάσεων και αναβάθμισης των εγκαταστάσεων.

Καθημερινή

Με «μοντέλο ELA» προχωρά το ΕΣΠΑ. Αντί των 12 δισ. ευρώ που εμπροσθοβαρώς ανέμενε το 2015 η χώρα, η Κομισιόν αποφάσισε να παράσχει 2 δισ. ευρώ από το ΕΣΠΑ για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης, την ανάπτυξη της οικονομίας και την ανεργία, σύμφωνα με δηλώσεις του πρόεδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ.

Μάλιστα, ο επικεφαλής της Κομισιόν σημείωσε ότι ήδη έχει συσταθεί ομάδα αξιωματούχων που θα βοηθήσουν την Ελλάδα να απορροφήσει τα χρήματα. Στελέχη της επιτροπής διευκρίνισαν ότι δεν πρόκειται για νέα χρήματα, αλλά για την προσπάθεια επιτάχυνσης τόσο του παλιού όσο και του νέου ΕΣΠΑ.

Σημειωτέον ότι η ανακοίνωση, η οποία χαρακτηρίστηκε από το Reuters ως «τυράκι» προκειμένου η Ελλάδα να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις, έγινε μετά την ολοκλήρωση της «επταμερούς» συνάντησης που είχε με την ευρωπαϊκή ηγεσία ο πρωθυπουργός κ. Αλέξης Τσίπρας. Πρακτικά, όπως παρατηρούν πηγές κοντά στην υπόθεση, το ΕΣΠΑ έχει εισέλθει και επίσημα στην περίμετρο του Μνημονίου.

Ακόμη υπό εξέταση από τις κοινοτικές αρχές

«Το Βήμα» αποτάθηκε στα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δηλαδή τη Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής Πολιτικής, η οποία ελέγχει τα διαρθρωτικά ταμεία και έθεσε μία σειρά από κρίσιμα ερωτήματα.

Στις απαντήσεις της η Κομισιόν αναγνωρίζει ότι τα αιτήματα πληρωμών συγχρηματοδοτούμενων έργων που είχε καταθέσει η Ελλάδα τον Δεκέμβριο του 2014 βρίσκονται ακόμη υπό εξέταση από τις κοινοτικές αρχές και δεν έχουν εγκριθεί.

Παράλληλα, οι Βρυξέλλες καλούν τη χώρα να σπεύσει και να εκδώσει το δευτερογενές δίκαιο που απαιτείται για την εφαρμογή του νέου ΕΣΠΑ, προκειμένου να «τρέξει» το πρόγραμμα της περίοδου 2014-2020.

Επίσης, ζητά από την Ελλάδα να ανεβάσει ταχύτητες προκειμένου να επιταχυνθεί το υπόλοιπο ΕΣΠΑ της περιόδου 2007-2013 ως το τέλος του 2015, όταν και θα εκπνεύσει.

Έτσι, η Κομισιόν παραδέχεται -εμμέσως πλην σαφώς- ότι το παλιό ΕΣΠΑ έχει «κολλήσει» και ότι το νέο δεν έχει καν ξεκινήσει, όπως ακριβώς αποκάλυψε «Το Βήμα της Κυριακής».

«Δείχνουν» την Ελλάδα ως υπαίτια για τις καθυστερήσεις

Ειδικότερα, στην απορία για ποιον λόγο έχουν σταματήσει οι διαγωνισμοί για δημόσια έργα και οι προμήθειες υπηρεσιών που συγχρηματοδοτούνται από την ΕΕ στη χώρα μας, οι Βρυξέλλες απαντούν:

«Σύμφωνα με τους κανόνες και τις αρχές που διέπουν τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία, η εφαρμογή και η εποπτεία των συγχρηματοδοτούμενων από την ΕΕ πρότζεκτ όσο και οι διαγωνισμοί των δημοσίων έργων και υπηρεσιών, αλλά και η πληρωμή των μεμονωμένων σχεδίων αποτελεί αρμοδιότητα των εθνικών αρχών».

Ωστόσο, συνεχίζει η Κομισιόν, οι υπηρεσίες της Επιτροπής προς το παρόν εξετάζουν το τελευταίο «μπουκέτο» αιτημάτων πληρωμών που κατατέθηκαν από τις ελληνικές αρχές στο τέλος του 2014. Μάλιστα, χαρακτηρίζει αυτή τη διαδικασία ως τεκμήριο πραγματοποίησης των επενδυτικών σχεδίων και πρόθεσης εκταμίευσης των συγχρηματοδοτούμενων δαπανών.

Στο ερώτημα εάν ο εντοπισμός ασυμμετριών στο σύστημα του ΕΣΠΑ από την Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου έχει οδηγήσει τις Βρυξέλλες σε αναστολή πληρωμών της νέας προγραμματικής περιόδου 2014-2020 μέχρι νεωτέρας, η Επιτροπή απαντά ότι «δεν έχει ζητήσει από την Ελλάδα να ακυρώσει όλες τις διαδικασίες της νέας προγραμματικής περιόδου».

«Αντίθετα, η Κομισιόν καλεί τις ελληνικές αρχές να υιοθετήσουν άμεσα όλες τις απαιτούμενες δράσεις» που προβλέπονται από τον «νόμο Σκρέκα» για το ΕΣΠΑ, που ψηφίστηκε από τη Βουλή τον Δεκέμβριο.

«Αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα ώστε το εθνικό σύστημα διοίκησης και ελέγχου να γίνει αποτελεσματικό και πλήρως λειτουργικό και να διασφαλίσει μία άριστη οικονομική διαχείριση» σημειώνει η Επιτροπή.

Στο ερώτημα εάν η Ελλάδα έχει καταθέσει φακέλους έργων για τη νέα προγραμματική περίοδο 2014 -2020, η Κομισιόν απαντά ότι για τα σημαντικά έργα (άνω των 50 εκατ. ευρώ) «η λίστα των μεγάλων σχεδίων που προγραμματίζεται να εφαρμοστούν περιλαμβάνονται στα επιχειρησιακά προγράμματα που εγκρίθηκαν από την Κομισιόν τον Δεκέμβριο».

Για τα δε μικρότερα (κάτω των 50 εκατ. ευρώ) τονίζει ότι η αρμοδιότητα ανήκει στα κράτη-μέλη, υπό την προϋπόθεση ότι η επιλογή τους συνάδει με τις αρχές των προγραμματικών κειμένων (Σύμφωνο Εταιρικής Σχέσης, Επιχειρησιακά Προγράμματα) που υιοθετήθηκαν από την Επιτροπή και υπό την δέσμευση ότι συνάδουν με την τρέχουσα νομοθεσία.

Στο ερώτημα ποια είναι η πρόοδος του ΕΣΠΑ 2007-2014, η Επιτροπή απαντά ότι η Ελλάδα παρουσιάζει υψηλά ποσοστά απορρόφησης με ποσοστό 90%, έναντι 79% που είναι ο μέσος όρος της ΕΕ, καταλαμβάνοντας έτσι την 5η θέση.

«Η Επιτροπή ενθαρρύνει τις ελληνικές αρχές να συνεχίσουν τις προσπάθειες προκειμένου να διασφαλίσουν ένα ομαλό και επιτυχημένο κλείσιμο των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων στο τέλος του 2015», δηλαδή στη λήξη της προγραμματικής περιόδου 2007-2013.

Το ΒΗΜΑ