Μετά από σχετική παράκληση ο κ. Ζαχαρίας Γιαννακάς, φιλόλογος καθηγητής στο 1ο Γυμνάσιο Κω, μου απέστειλε το κείμενο του πανηγυρικού που εκφώνησε στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Νικολάου Κω κατά την Δοξολογία για την 28η Οκτωβρίου 1940.

Σεβαστοί πατέρες,
Εντιμότατοι άρχοντες,
Ενδοξότατοι αξιωματικοί,
Κυρίες και Κύριοι,
Αγαπητά μας παιδιά,
Μεγάλη ευθύνη συνεπάγεται η εκφώνηση πανηγυρικού λόγου σε μία τέτοια ημέρα, όπως η σημερινή. Ιδιαίτερα μεγάλη τιμή είναι και για τον ομιλητή, ο οποίος δεν βίωσε τα γεγονότα της περιόδου εκείνης, αλλά καλείται σε σύντομο χρονικό διάστημα να τα ανασυνθέσει, σεβόμενος το ακροατήριο και την ιστορική αλήθεια. Η 28η Οκτωβρίου είναι διπλή εορτή με εθνικό και θρησκευτικό χαρακτήρα. Τιμάμε και μνημονεύουμε το ιστορικό «ΟΧΙ» που βροντοφώναξαν οι Έλληνες στους επίδοξους Ιταλούς κατακτητές το 1940, μα παράλληλα εορτάζουμε και την Αγία Σκέπη, την Παναγία, που τότε, τώρα και πάντοτε στέκει προστάτιδα των Ελλήνων στους δίκαιους αγώνες τους για την ελευθερία.

Ήταν 15 Αυγούστου του 1940, εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όταν οι Έλληνες δέχθηκαν το πρώτο προειδοποιητικό χτύπημα που τους προϊδέαζε γι’ αυτά που επρόκειτο σε λίγους μήνες ν’ ακολουθήσουν. Το καταδρομικό πλοίο «ΕΛΛΗ», αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Τήνου για τον εορτασμό της Μεγαλόχαρης, δέχεται ύπουλο και άνανδρο τορπιλισμό από ιταλικό υποβρύχιο. Όλα δείχνουν ότι η Ελλάδα δεν θα αργήσει να εισέλθει και αυτή με τη σειρά της στη δραματική περιπέτεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, που λίγο καιρό πριν είχε ξεκινήσει.

Ήταν ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του ιδίου έτους, όταν ο Ιταλός πρέσβης στην Ελλάδα, Εμμανουέλε Γκράτσι, επιδίδει τελεσίγραφο στον τότε πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά και του ζητά την παράδοση της χώρας με την απειλή ότι ενδεχόμενη άρνηση της ελληνικής κυβέρνησης, θα σημάνει αιτία πολέμου. Ο Μεταξάς, παρά την αρχική του επιθυμία για ουδετερότητα της Ελλάδας, απορρίπτει το ιταλικό τελεσίγραφο και απαντά αρνητικά. Στο διάγγελμα του προς τον Ελληνικό λαό τονίζει μεταξύ άλλων: « Τώρα θα αποδείξωμεν εάν πράγματι είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας, την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παραδόσεις. Νυν υπέρ πάντων ο αγών».

Το «ΟΧΙ» της ελληνικής κυβέρνησης, είναι ένα δυνατό ράπισμα προς τον φασίστα πρωθυπουργό της Ιταλίας Μπενίτο Μουσολίνι, μα παράλληλα και ένα ηχηρό μήνυμα προς εχθρούς και συμμάχους ότι η Ελλάδα δεν είναι αμελητέα δύναμη, αλλά θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην έκβαση του πολέμου. Ο ελληνικός λαός ξεσηκώνεται, κηρύσσεται γενική επιστράτευση και όλοι βγαίνουν στους δρόμους σε ένα ξέφρενο πανηγύρι που μοιάζει περισσότερο με γιορτή παρά με πολεμική προετοιμασία. Μητέρες, σύζυγοι και συγγενείς ξεπροβοδίζουν τους αγαπημένους τους στους σταθμούς των τραίνων. Οι φωτογραφίες από τις στιγμές εκείνες είναι συγκλονιστικές και ιδιαίτερα συγκινητική είναι αυτή που απεικονίζει έναν στρατιώτη να ασπάζεται την εικόνα από τα χέρια μιας ηλικιωμένης γυναίκας, πιθανώς της μητέρας του. Έτσι, λοιπόν «με το χαμόγελο στα χείλη», όπως λέει και το γνωστό τραγούδι, ξεκινούν οι φαντάροι για τον πόλεμο. Αρχίζει η εποποιία του αλβανικού μετώπου.
Δίκαια χαρακτηρίστηκε από τους ιστορικούς ως έπος, γιατί ο ελληνικός στρατός κάτω από εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες, μέσα στα χιόνια, με ελάχιστα πολεμοφόδια, με μουλάρια αντί για τροχοφόρα και πολλές άλλες στερήσεις κατάφερε όχι απλά ν’ απωθήσει τον ιταλικό στρατό, αλλά να τον κατατροπώσει. Κοντά στην προσπάθεια αυτή και οι Ελληνίδες της Πίνδου, ηρωικές μορφές του αγώνα, που η συμβολή τους υπήρξε ανεκτίμητη και απέδειξαν πως δεν υπάρχει ασθενές φύλο, αλλά η πραγματική δύναμη πηγάζει από την καρδιά του ανθρώπου.

Άγιοι Σαράντα, Τεπελένι, Κορυτσά, Αργυρόκαστρο, είναι ενδεικτικά μόνο κάποια από τα μέρη, όπου ο ελληνικός στρατός προελαύνει και γράφει ιστορία. Οι Ιταλοί συνεχώς ανασυντάσσονται και επιτίθενται, με αποκορύφωμα την εαρινή επίθεση τον Μάρτιο του 1941, την οποία παρακολουθεί και συντονίζει προσωπικά ο ίδιος ο Μουσολίνι. Τότε είναι που θα επιστρατευθεί και η περίφημη ιταλική μεραρχία «Οι Λύκοι της Τοσκάνης», αλλά όλες οι προσπάθειες τους απέβησαν άκαρπες και τελικά υπέστησαν συντριπτική ήττα στο ύψωμα 731, που τους ανάγκασε σε ταπεινωτική υποχώρηση.
Αν θέλει κάποιος ποιητικά ν’ αποδώσει το μεγαλείο της ελληνικής αντίστασης στο αλβανικό μέτωπο, δεν έχει παρά να προστρέξει στον Οδυσσέα Ελύτη, τον βραβευμένο με Νόμπελ Έλληνα λογοτέχνη, όπου στο περίφημο έργο του «Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας» λέει σε κάποιους στίχους:

Τώρα χτυπάει πιο γρήγορα τ’ όνειρο μες στο αίμα
Tου κόσμου η πιο σωστή στιγμή σημαίνει:
Ελευθερία
Έλληνες μες στα σκοτεινά δείχνουν το δρόμο:
EΛEYΘEPIA
Για σένα θα δακρύσει από χαρά ο ήλιος

Ενώ η Ελλάδα γευόταν τους καρπούς των επιτυχιών της και υπήρχε ένα κλίμα διάχυτης αισιοδοξίας, τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά. Η ναζιστική Γερμανία του Χίτλερ με την πανίσχυρη στρατιωτική της μηχανή επιτίθεται στις 6 Απριλίου του 1941 από τα Γιουγκοσλαβικά και Βουλγαρικά σύνορα και παρά τη σθεναρή αντίσταση των Ελλήνων, τελικά επικρατεί. Στις 21 Απριλίου ο Γεώργιος Τσολάκογλου, διοικητής της ελληνικής στρατιάς Ηπείρου και Μακεδονίας, υπέγραψε την άνευ όρων παράδοση του ελληνικού στρατού στους Γερμανούς. Λίγες ημέρες αργότερα οι κατακτητές εισέρχονται στην Αθήνα και υψώνουν τη ναζιστική σημαία με τη σβάστικα στην Ακρόπολη.

Ο τελευταίος θύλακας αντίστασης είναι η Κρήτη, η οποία κρατά σθεναρή άμυνα και προκαλεί μεγάλες απώλειες στους κατακτητές ακυρώνοντας τους αρχικούς τους υπολογισμούς. Αποτέλεσμα : η εμπλοκή των γερμανικών δυνάμεων στο νησί θα καθυστερήσει τη μετάβασή τους στο μέτωπο της Σοβιετικής Ένωσης, γεγονός που, σύμφωνα με τους ιστορικούς, καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία του πολέμου, καθώς ο ρωσικός χειμώνας θα αποβεί ολέθριος για του Γερμανούς. Η αντίσταση των Κρητών κάμπτεται, ο βασιλιάς και η ελληνική κυβέρνηση εγκαταλείπουν το νησί και φεύγουν στην Αίγυπτο, ενώ οι Γερμανοί γίνονται πλέον οι απόλυτοι κυρίαρχοι στην Ελλάδα συνεπικουρούμενοι από τους Ιταλούς και τους Βούλγαρους. Αρχίζει η περίοδος της γερμανικής κατοχής.

Για την ηρωική αντίσταση των Δωδεκανήσων και ιδιαίτερα της Κω απέναντι στους Γερμανούς, θα ήταν αδύνατο να μιλήσει κάποιος επαρκώς στα πλαίσια ενός επετειακού λόγου, καθώς κινδυνεύει να αφήσει έξω από την περιγραφή του σημαντικές πτυχές της περιόδου εκείνης. Η Κως βρέθηκε κάτω από τον γερμανικό ζυγό τον Οκτώβριο του 1943 και πλήρωσε το δικό της τίμημα στον συλλογικό αγώνα του ελληνικού λαού για ελευθερία. Εκτελέσεις, βασανιστήρια, απαγχονισμοί δεν στάθηκαν ικανά να κάμψουν το φρόνημα των κατοίκων και έτσι τον Μάιο του 1945 οι κατακτητές αποχωρούν από το νησί παραδίδοντας τη διοίκηση στους Βρετανούς. Ο δρόμος για την οριστική ενσωμάτωση στην αγκαλιά της μητέρας Ελλάδας είχε πλέον ανοίξει.
Σύσσωμος ο ελληνικός λαός κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής ανεβαίνει τον δικό του «Γολγοθά». Τα χρόνια αυτά αποτελούν μία από τις σκοτεινότερες περιόδους, τις πιο βάρβαρες και αποκρουστικές όχι μόνο της ελληνικής, αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας. Ακόμα και σήμερα πολλοί αδυνατούν να εξηγήσουν πως οι Γερμανοί, λαός με κουλτούρα, κλασικές σπουδές, παράδοση στη μουσική και πρωτοπόροι στις επιστήμες, επέδειξαν τέτοια φρικαλεότητα!

Η εξήγηση που μπορεί να δοθεί είναι πως, όταν ο άνθρωπος επιδιώκει να γίνει υπεράνθρωπος, τότε καταντά υπάνθρωπος, ομοιούμενος με τα άλογα κτήνη, και μάλιστα τα αγριότερα εξ αυτών. Αν είχαν στόμα να μιλήσουν το σκοπευτήριο της Καισαριανής και το στρατόπεδο Χαϊδαρίου στην Αθήνα, το Δοξάτο στη βουλγαροκρατούμενη τότε Δράμα, τα Καλάβρυτα, το Δίστομο, το Άουσβιτς και το Νταχάου, τα κρατητήρια της Γκεστάπο και τόσοι άλλοι τόποι μαρτυρίου για εκατομμύρια ανθρώπους, τότε σίγουρα οι περισσότεροι από εμάς δεν θα μπορούσαν να συγκρατήσουν τα δάκρυα τους.
Στην Ελλάδα η σκληρότητα των κατακτητών έφτανε, αν δεν ξεπερνούσε, τα όρια της κτηνωδίας. Χιλιάδες άμαχοι εκτελέστηκαν, βασανίστηκαν, και πάρα πολλοί πέθαναν από την πείνα. Είναι συγκλονιστικές οι εικόνες που προβάλλονται από επετειακά αφιερώματα και δείχνουν σκελετωμένα πτώματα να μεταφέρονται με κάρα σε τόπους μαζικής ταφής.

Από τη βαρβαρότητα αυτή δεν γλίτωσαν ούτε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά, ενώ προκαλούν οργή οι περιγραφές πολλών ανθρώπων που έζησαν την κατοχή και μαρτυρούν, πως οι κατακτητές περιέλουζαν με πετρέλαιο και έβαζαν φωτιά ακόμα και στα σκουπίδια, προκειμένου να μην υπάρχει ούτε υπόλειμμα τροφής.
Τη δίωξη και το μαρτύριο βίωσαν στο πετσί τους και οι Έλληνες εβραίοι στο θρήσκευμα κάτοικοι της Θεσσαλονίκης, αλλά και άλλων περιοχών, όπως της Κω, θύματα και αυτοί του φυλετικού ρατσισμού που χαρακτηρίζει τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Βέβαια, όπως παντού και πάντοτε συμβαίνει σε τέτοιες περιστάσεις, δεν έλειψαν και οι δωσίλογοι, οι προδότες της πατρίδας. Αυτοί προτίμησαν όχι μόνο να συμβιβαστούν, αλλά και να συνεργαστούν με τον κατακτητή, υπολογίζοντας μόνο το συμφέρον τους και προδίδοντας τους συμπατριώτες τους. Πολλοί που συνελήφθησαν μετά τη λήξη του πολέμου, είχαν το τέλος που τους άξιζε.

Η Ελλάδα μπορεί να ηττήθηκε στρατιωτικά , όμως ο λαός κάθε άλλο παρά εγκατέλειψε τη μάχη. Συγκροτήθηκαν αντιστασιακές ομάδες που πολεμούσαν τον εχθρό στα βουνά και προέβαιναν σε δολιοφθορές στις πόλεις, ενώ, παράλληλα, γεγονότα όπως η κηδεία του Κωστή Παλαμά και η υποστολή της ναζιστικής σημαίας από δυο νεαρούς φοιτητές, τον Μανόλη Γλέζο και τον Απόστολο Σάντα, λειτουργούσαν αφυπνιστικά για τη συνείδηση των Ελλήνων που αρνούνταν να συμβιβαστούν με την υποτέλεια και την κατοχή. Για τη συμμετοχή δε του ιερού κλήρου στον αγώνα θα μπορούσε κάποιος να γράψει και να αφηγηθεί πάρα πολλά.

Η Εκκλησία απέδειξε τότε για άλλη μια φορά, ότι δεν είναι ένας φιλανθρωπικός οργανισμός που ο ρόλος του περιορίζεται στα συσσίτια, όπως κάποιοι λανθασμένα θεωρούν σήμερα, αλλά συμμετέχει στον πόνο και τις θυσίες του λαού ευλογώντας, όταν χρειαστεί, ακόμα και τα όπλα, χάριν των δικαίων και ιερών αγώνων του Έθνους. Όλες αυτές οι επαναστατικές κινήσεις σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στα πολεμικά μέτωπα έφεραν το ποθούμενο για τη χώρα μας. Στις 12 Οκτωβρίου του 1944 οι Γερμανοί αποχωρούν από την Αθήνα δίδοντας τη σκυτάλη της εξουσίας στην πρώτη ελεύθερη μετακατοχική κυβέρνηση.

Οι ελπίδες για ένα καλύτερο «αύριο» όμως γρήγορα θα διαψευσθούν. Το αιώνιο σαράκι που «τρώει τα σπλάχνα της ελληνικής φυλής», η διχόνοια, θα κάνει πάλι την εμφάνισή του. Η Ελλάδα παραδίδεται στη δίνη του εμφυλίου πολέμου, μια περίοδος ντροπής για την ελληνική ιστορία, που χύθηκε αίμα αδελφικό στο βωμό κομματικών συμφερόντων και δημιούργησε μετεμφυλιακά σύνδρομα χωρίζοντας τους Έλληνες σε δεξιούς και αριστερούς, με ολέθριες συνέπειες για την ανάπτυξη και την πολιτική σταθερότητα της χώρας. Ας παραδειγματιστούμε εμείς οι νεώτεροι από την περίοδο εκείνη, ας αποφύγουμε τις παγίδες που κάποια παρασκηνιακά κέντρα προσπαθούν να μας στήσουν, και ας μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος.
Η σημερινή πολιτική συγκυρία στην πατρίδα μας είναι πολύ δύσκολη και προσφέρεται για προπαγάνδα, εκμετάλλευση και καπηλεία από ακραίες ομάδες διαφορετικών και αντιτιθέμενων ιδεολογικών χώρων. Αλίμονο όμως στο λαό που λησμονεί την ιστορία του. Είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει και μάλιστα τις μελανότερες σελίδες αυτής.

Ο αρχαίος ρήτορας Δημοσθένης « φωνάζει» μέσα από τα βάθη των αιώνων : «Πόλεμος ένδοξος, ειρήνης αισχράς αιρετώτερος». Πράγματι, είναι προτιμότερος ο πόλεμος από μια ειρήνη εξευτελιστική. Είναι καλύτερο να πολεμάς και να πέφτεις όρθιος, παρά να συμβιβάζεσαι και να υποδουλώνεσαι, γιατί αργά ή γρήγορα θα νιώθεις ντροπή για την πράξη σου αυτή και η ντροπή θα μεταβιβαστεί στα παιδιά σου, στα παιδιά των παιδιών σου και σε όλες τις επερχόμενες γενιές. Αυτό φαίνεται ότι το είχαν αντιληφθεί πολύ καλά οι ήρωες του 40 και το έκαναν πράξη, όταν οι καιροί και οι συνθήκες το απαίτησαν. Ας παραδειγματιστούν και οι σύγχρονοι Έλληνες από τα πρότυπα αυτά και ιδιαίτερα εκείνοι που ασκούν εξουσία και ζητούν την ψήφο και την εμπιστοσύνη του ελληνικού λαού. Ας καταλάβουν επιτέλους ότι οι συνεχείς υποχωρήσεις στις παράλογες απαιτήσεις των ξένων βυθίζουν τη χώρα στην ανυποληψία και επιδεινώνουν την κρίση. Απαιτείται στοιχειώδης γνώση της Ιστορίας, για να συνειδητοποιήσουν ότι κανένας λαός ποτέ και πουθενά δεν κέρδισε τη συμπάθεια και την υποστήριξη των άλλων γυρνώντας σαν ζητιάνος και παρακαλώντας σαν δούλος για βοήθεια.

Όταν σέβεσαι τον εαυτό σου και υπερασπίζεσαι τα νόμιμα δικαιώματά σου, ορθώνοντας το ανάστημά σου και λέγοντας «όχι» εκεί που πρέπει, τότε κερδίζεις την εκτίμηση και το σεβασμό των άλλων. Τότε ακόμα και οι αντίπαλοί σου αναγνωρίζουν το ήθος και το μεγαλείο των επιλογών σου. Για του λόγου το αληθές ας θυμηθούμε τι είπε ο Χίτλερ για τους Έλληνες στο γερμανικό κοινοβούλιο τον Μάιο του 1941:
«Χάριν της ιστορικής αληθείας οφείλω να διαπιστώσω ότι μόνον οι Ελληνες, εξ᾿ όλων των αντιπάλων οι οποίοι με αντιμετώπισαν, επολέμησαν με παράτολμον θάρρος και υψίστην περιφρόνησιν προς τον θάνατον…»

Αν ανατρέξουμε στη νεκρώσιμη ακολουθία της ορθόδοξης Εκκλησίας θα δούμε μεταξύ άλλων τους εξής συγκλονιστικούς στίχους: πάντα σκιάς ασθενέστερα, πάντα ονείρων απατηλότερα. Μία ροπή και ταύτα πάντα θάνατος διαδέχεται. Ομολογουμένως, η ζωή του ανθρώπου και τα πράγματα του κόσμου τούτου είναι πιο αδύναμα και από τη σκιά, πιο απατηλά και από τα όνειρα. Μια μικρή μεταβολή των καταστάσεων αρκεί, για να οδηγηθεί ο άνθρωπος στο θάνατο. Η Εκκλησία όμως εύχεται και κάτι άλλο για τους κεκοιμημένους: αιωνία η μνήμη. Αυτό ας ευχηθούμε και εμείς για τους ήρωες του 40 και ας υποσχεθούμε πως, αν δεν μπορούμε να τους μιμηθούμε, τουλάχιστον δεν θα τους ντροπιάσουμε. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τους σκεπάζει. Αιωνία τους η μνήμη!

Η ιταλική κυβέρνηση απέστειλε στην Ελλάδα τελεσίγραφο με το οποίο και απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση του ιταλικού στρατού από την Ελληνοαλβανική μεθόριο προκειμένου στη συνέχεια να καταλάβει κάποια στρατηγικά σημεία της Ελλάδος. Η απάντηση της κυβέρνησης Μεταξά στο τελεσίγραφο ήταν αρνητική.

Συνέπεια της άρνησης αυτής ήταν η είσοδος της χώρας μας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και η έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940. Η ημερομηνία αυτή καθιερώθηκε να εορτάζεται στην Ελλάδα κάθε χρόνο ως επίσημη εθνική εορτή και αργία.

Ουσιαστικά, την 28η Οκτωβρίου η Ελλάδα γιορτάζει την είσοδό της στον πόλεμο, ενώ οι περισσότερες άλλες χώρες γιορτάζουν την ημερομηνία λήξης του πολέμου.

Για πρώτη φορά η επέτειος γιορτάστηκε επίσημα το 1944 με παρέλαση ενώπιον του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου.

Κάθε χρόνο, αυτήν την μέρα πραγματοποιείται στη Θεσσαλονίκη η στρατιωτική παρέλαση, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας και άλλων επισήμων, η οποία συμπίπτει με τον εορτασμό της απελευθέρωσης της πόλης κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο και τη μνήμη του πολιούχου της Αγίου Δημητρίου.

Στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις γίνονται μαθητικές παρελάσεις, ενώ δημόσια και ιδιωτικά κτίρια υψώνουν την ελληνική σημαία.

Ακόμα, πραγματοποιούνται επετειακές εκδηλώσεις και αφιερώματα μνήμης, ενώ ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην «τραγουδίστρια της νίκης» Σοφία Βέμπο, η οποία με τα πατριωτικά της τραγούδια εμψύχωνε τότε τους στρατιώτες μας και μετέδιδε τον ενθουσιασμό της προέλασης των ελληνικών δυνάμεων στη Βόρεια Ήπειρο.

Η καθιέρωση του εορτασμού της επετείου

Η επέτειος του «ΟΧΙ» γιορτάστηκε για πρώτη φορά στα χρόνια της Κατοχής. Στο κεντρικό κτίριο και στον προαύλιο χώρο του Πανεπιστημίου Αθηνών πραγματοποιήθηκε ο πρώτος εορτασµός στις 28 Οκτωβρίου 1941.

Έγιναν ομιλίες από τους φοιτητές, ενώ μίλησε για την επέτειο την παραμονή και ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο οποίος αρνήθηκε να κάνει µάθηµα την ηµέρα της επετείου με αποτέλεσμα να απολυθεί από το Πανεπιστήμιο.

Στην δεύτερη επέτειο (28/10/1942), ο εορτασμός έγινε στην Πλατεία Συντάγµατος με πρωτοβουλία των οργανώσεων ΠΕΑΝ και ΕΠΟΝ. Υπήρχε ανησυχία για το πώς θα αντιδράσουν οι ιταλικές δυνάμεις κατοχής, οι οποίοι όμως δεν παρενέβησαν. Εκδηλώσεις και διαδηλώσεις εκείνη την ημέρα έγιναν και σε άλλες πόλεις.

Στον Πειραιά πραγματοποιήθηκαν ολιγοπληθείς συγκεντρώσεις, ανέβαινε κάποιος σε μια καρέκλα, έβγαζε ένα σύντομο λόγο, και κατόπιν διαλύονταν, για να αποφύγουν την επέμβαση των καραμπινιέρων.

Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για το τι έγινε στις 28 Οκτωβρίου 1943. Σύμφωνα με τον Ηλία Βενέζη γιορτάστηκε η επέτειος στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, στην πλατεία Κοτζιά (ο Βενέζης ήταν τότε υπάλληλος της τράπεζας).

Κατέφθασαν όμως οι Γερμανοί, που είχαν την ευθύνη της αστυνόμευσης πλέον, υποχρέωσαν όσους συμμετείχαν να σταθούν με τα χέρια ψηλά μέχρι το βράδυ, ενώ έστειλαν και είκοσι περίπου από αυτά τα άτομα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Κάποια δεν επέστρεψαν.

Το ιστορικό

Ηταν περίπου 3 τα ξημερώματα της 28 Οκτωβρίου του 1940 όταν o Μουσολίνι απέστειλε στην Ελλάδα τελεσίγραφο με το οποίο και απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση του Ιταλικού στρατού από την Ελληνοαλβανική μεθόριο προκειμένου στη συνέχεια να καταλάβει κάποια στρατηγικά σημεία της Ελλάδος, (λιμένες, αεροδρόμια κλπ.), για ανάγκες ανεφοδιασμού και άλλων διευκολύνσεών του, στη μετέπειτα προώθησή του στην Αφρική.

Το τελεσίγραφο δόθηκε ιδιόχειρα στον Ιωάννη Μεταξά και μάλιστα στην οικία του στην Κηφισσιά , από τον Ιταλό Πρέσβη στην Αθήνα Εμανουέλε Γκράτσι.

Μετά την ανάγνωση του κειμένου ο Μεταξάς έστρεψε το βλέμμα του στον Ιταλό Πρέσβη και του απάντησε στα γαλλικά (επίσημη διπλωματική γλώσσα) την ιστορική φράση: «Alors, c'est la guerre», (προφέρεται από τα γαλλικά, αλόρ, σε λα γκερ, δηλαδή, Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμο), εκδηλώνοντας έτσι την αρνητική θέση επί των ιταμών ιταλικών αιτημάτων.

Ο Γκράτσι στα απομνημονεύματά του, που κυκλοφόρησαν το 1945, περιγράφει τη σκηνή: «Έχω εντολή κ. πρωθυπουργέ να σας κάνω μία ανακοίνωση και του έδωσα το έγγραφο. Παρακολούθησα την συγκίνηση εις τα χέρια και εις τα μάτια του. Με σταθερή φωνή και βλέποντάς με κατάματα ο Μεταξάς μου είπε: αυτό σημαίνει πόλεμο. Του απήντησα ότι αυτό θα μπορούσε να αποφευχθεί. Μου απήντησε ΟΧΙ. Του πρόσθεσα ότι αν ο στρατηγός Παπάγος..., ο Μεταξάς με διέκοψε και μου είπε: ΟΧΙ! Έφυγα υποκλινόμενος με τον βαθύτερο σεβασμό, προ του γέροντος αυτού, που προτίμησε την θυσία αντί της υποδουλώσεως.».

Ο Μεταξάς εκείνη τη στιγμή είχε εκφράσει το ελληνικό λαϊκό συναίσθημα, την άρνηση της υποταγής, και αυτή η άρνηση πέρασε στον τότε ελληνικό δημοσιογραφικό τύπο με την λέξη «ΟΧΙ». Σημειώνεται πως αυτούσια η λέξη «ΟΧΙ» παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά ως τίτλος στο κύριο άρθρο της εφημερίδας «Ελληνικό Μέλλον» του Ν. Π. Ευστρατίου στις 30 Οκτωβρίου του 1940.

Ο πόλεμος

Δύο ώρες μετά την παραπάνω επίδοση, ξεκίνησε ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος με εισβολή των ιταλικών στρατευμάτων στην Ήπειρο, οπότε η Ελλάδα αμυνόμενη ενεπλάκη στον πόλεμο.

Το λεγόμενο «Έπος του Σαράντα», το οποίο ακολούθησε, και οι μεγάλες νίκες που ο ελληνικός στρατός κατέκτησε, εις βάρος των Ιταλών, καθιερώθηκε να γιορτάζονται κάθε χρόνο στις 28 Οκτωβρίου, την ημέρα της επίδοσης του ιταλικού τελεσιγράφου και της άρνησης του Ιωάννη Μεταξά να συναινέσει.

Η Εκκλησία της Ελλάδος αποφάσισε, το 1952, η γιορτή της Αγίας Σκέπης από την 1η Οκτωβρίου να μεταφερθεί στις 28 Οκτωβρίου, με το αιτιολογικό ότι η Παναγία βοήθησε τον Ελληνικό Στρατό στον πόλεμο της Αλβανίας.

Η Βέμπο τραγουδά

Στίχοι: Γιώργος Θίσβιος
Μουσική: Θεόφραστος Σακελλαρίδης

Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του
και τη σκούφια την ψηλή του,
μ' όλα τα φτερά,
και μια νύχτα με φεγγάρι
την Ελλάδα πάει να πάρει,
βρε, το φουκαρά!

Ωωωωωωωωωωωωωχ.

Τον τσολιά μας τον λεβέντη
βρίσκει στα βουνά
και ταράζει τον αφέντη
τον μακαρονά.

Αχ, Τσιάνο, θα τρελαθώ Τσιάνο,
με τους τσολιάδες ποιος μου είπε να τα βάνω.

Αααααααααααααχ.

Ξεκινάει την άλλη μέρα,
μα και πάλι ακούει "Αέρα"
από τον τσολιά,
δρόμο παίρνει και δρομάκι
και πηδάει το ποταμάκι,
ξέρει τη δουλειά.

Ωωωωωωωωωωωωωχ.

Τρώει τις σφαίρες σαν χαλάζι από τον τσολιά,
κι όλο στρατηγούς αλλάζει για να βρει δουλειά.

Αχ, Τσιάνο, θα τρελαθώ Τσιάνο,
και στείλε γρήγορα τα μαύρα μου να βάνω.

Αααααααααααααχ.

Στέλνει ο νέος Ναπολέων
μεραρχίες πειναλέων
στο βουνό ψηλά,
για να βρουν τον διάβολό τους
κι ο στρατός μας αιχμαλώτους
τσούρμο κουβαλά.

Ωωωωωωωωωωωωωχ.

Και οι Κένταυροι οι καημένοι,
βρε τι τρομερό,
νηστικοί, ξελιγωμένοι
πέφτουν στο νερό.

Αχ! Γκράτσι, να μη σε δω Γκράτσι,
γιατί σε κάρβουνα αναμμένα έχω κάτσει.

Αααααααααααααχ.

Τρέχουν σαν τρελοί στους βράχους
κι από μας και τους συμμάχους
τρώνε τη κλωτσιά,
και χωρίς πολλές κουβέντες
μπήκαν Έλληνες λεβέντες
μεσ' τη Κορυτσά.

Ωωωωωωωωωωωωωχ.

Μέσα στ' Αργυρόκαστρο εμπήκε το χακί
και σημαία κυματίζει τώρα Ελληνική,
Αχ! Τσιάνο, θα σκοτωθώ Τσιάνο,
γιατί σε λίγο και τα Τίρανα τα χάνω.

Και 'πάθαν οι καημένοι
μεγάλη συμφορά,
κι η Ρώμη περιμένει
κι εκείνη τη σειρά.

Αααααααααααααχ.