Η Καθαρά Δευτέρα είναι κινητή γιορτή, η οποία εξαρτάται από την ημερομηνία του Πάσχα. Συγκεκριμένα πέφτει κάθε χρόνο στο ξεκίνημα της 7ης εβδομάδας, δηλαδή 48 μέρες πριν το Ελληνορθόδοξο Πάσχα και προφανώς πάντοτε ημέρα Δευτέρα.

Την ημέρα αυτή ξεκινάει η Σαρακοστή για την Ορθόδοξη Εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα σημαίνει το τέλος των Αποκριών.

Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί «καθαρίζονται» πνευματικά και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.

Εορτάζεται 48 ημέρες πριν την Κυριακή της Ανάστασης του Χριστού, το χριστιανικό Πάσχα.

Η ημέρα της Καθαράς Δευτέρας, γιορτάζεται έντονα σε όλη την Ελλάδα, με διάφορα έθιμα και αποτελεί κατ’έθιμο αργία. Συνηθίζεται πανελλαδικά να τρώγεται λαγάνα, δηλαδή άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα, ταραμάς, χαλβάς, θαλασσινά, λαχανικά, ελιές και φασολάδα χωρίς λάδι.

Κύρια έθιμα σε όλη την Ελλάδα είναι το πέταγμα του χαρταετού, αλλά και το λεγόμενο Γαϊτανάκι, έθιμο που έφεραν από τη Μικρά Ασία οι πρόσφυγες.

Σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως π.χ. στην Ήπειρο, οι νοικοκυρές καθαρίζουν τις κατσαρόλες και όλα τα χάλκινα σκεύη από τα λίπη της αποκριάς με ζεστό σταχτόνερο μέχρι ν’ αστράψουν και βάφουν άσπρα τα πεζοδρόμια.

Η λαγάνα φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε από τους Ισραηλίτες κατά τη νύχτα της Εξόδου τους από την Αίγυπτο, υπό την καθοδήγηση του Μωυσή. Έκτοτε, επιβαλλόταν από τον Μωσαϊκό Νόμο για όλες τις ημέρες της εορτής του Πάσχα, μέχρι που ο Χριστός στο τελευταίο του Πάσχα ευλόγησε τον ένζυμο άρτο.

Η ιστορία της λαγάνας διατρέχει όλη τη διατροφική παράδοση από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ο Αριστοφάνης στις «Εκκλησιάζουσες» λέει «Λαγάνα πέττεται», ενώ ο Οράτιος στα κείμενά του, αναφέρει τη λαγάνα ως «Το γλύκισμα των φτωχών».

Σχετικός με την νηστεία της ημέρας και ο δημοτικός σατυρικός θρήνος:

Τ’ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα;
Πεθαίν ο Κρέος, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος
σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένεια
Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια
και στον τρανό τον πλάτανο, να μάσουμε στεκούλια.

Ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας στις εξοχές λέγεται Κούλουμα. Η ετυμολογία της λέξης έχει λατινική (κολούμνα = κολώνα ή κούμουλους = σωρός, κορυφή) ή αλβανική προέλευση (κόλουμ = καθαρός). Στο Δήμο Αθηναίων τα Κούλουμα γιορτάζονται στο Λόφο του Φιλοππάπου, όπως και σε πολλούς Δήμους της χώρας, με προσφορά φασολάδας και νηστίσιμων στους δημότες.
Τα έθιμα ανά την επικράτεια

Ο Αλευροπόλεμος στο Γαλαξίδι, είναι ένα έθιμο που διατηρείται από το 1801. Εκείνα τα χρόνια, παρόλο που το Γαλαξίδι τελούσε υπό την τουρκική κατοχή, όλοι οι κάτοικοι περίμεναν τις Αποκριές για να διασκεδάσουν και να χορέψουν σε κύκλους. Ένας κύκλος για τις γυναίκες, ένας για τους άντρες. Φορούσαν μάσκες ή απλώς έβαφαν τα πρόσωπά τους με κάρβουνο. Στη συνέχεια προστέθηκε το αλεύρι, το λουλάκι, το βερνίκι των παπουτσιών και η ώχρα.
Βλάχικος Γάμος στη Θήβα. Είναι ένα έθιμο που φθάνει στις μέρες μας περίπου από το 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών. Οι Βλάχοι, δηλαδή οι τσοπάνηδες από τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, εγκατέλειψαν τότε την άγονη γη τους και βρήκαν γόνιμο έδαφος νοτιότερα. Το θέαμα είναι έξοχο, η γαμήλια πομπή πολύχρωμη, η μουσική που τη συνοδεύει (πίπιζες, νταούλια κ.ά.) εξαιρετικά ζωντανή.
Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη Μεσσηνίας. Καρναβαλίστικος γάμος, που κρατάει από τον 14ο αιώνα. Στις μέρες μας, το ζευγάρι των νεονύμφων είναι δύο άντρες, που μαζί με τους συγγενείς πηγαίνουν στην πλατεία, όπου γίνεται ο γάμος με παπά και με κουμπάρο. Διαβάζεται το προικοσύμφωνο και ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.
Στη Μεσσήνη Μεσσηνίας γίνεται η αναπαράσταση της εκτέλεσης μιας γερόντισσας, της γριάς Συκούς, που κατά την παράδοση, κρεμάστηκε στη θέση Κρεμάλα της πόλης, με εντολή του Ιμπραήμ Πασά, επειδή είχε το θάρρος, εξηγώντας του ένα όνειρο που είχε δει, να του πει ότι η εκστρατεία του και ο ίδιος θα είχαν οικτρό τέλος από την αντίδραση και το σθένος των επαναστατημένων Ελλήνων. Μετά την αναπαράσταση, μπορεί κάθε επισκέπτης να “κρεμαστεί” από τους ψευτοδήμιους της κρεμάλας. Το απόγευμα της Καθαράς Δευτέρας γίνεται η παρέλαση με μαζορέτες, άρματα, μεταμφιεσμένους μικρούς και μεγάλους και χορευτικά συγκροτήματα.
Μπουρανί στον Τύρναβο. Μπουρανί είναι μία χορτόσουπα δίχως λάδι, γύρω από την προετοιμασία της οποίας στήνεται ολόκληρο το σκηνικό του παιχνιδιού με φαλλικά σύμβολα και τολμηρά πειράγματα από τους μπουρανίδες.
Στην Κάρπαθο λειτουργεί το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων. Κάποιοι κάνουν άσχημες χειρονομίες σε κάποιους άλλους και συλλαμβάνονται από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες) για να οδηγηθούν στο Δικαστήριο, που το αποτελούν οι σεβάσμιοι του νησιού. Τα αυτοσχέδια αστεία και τα γέλια ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.
Στις κοινότητες Ποταμιά, Καλόξιδο και Λιβάδια της Νάξου οι κάτοικοι ντύνονται Κορδελάτοι ή Λεβέντες. Οι Κορδελάτοι είναι φουστανελοφόροι και η δεύτερη ονομασία τους Λεβέντες αποδίδεται στους πειρατές. Από κοντά τους ακολουθούν και οι ληστές, οι Σπαραρατόροι, που αρπάζουν τις κοπέλες για να τις βάλουν με το ζόρι στο χορό και στο γλέντι, που κρατάει ως το πρωί.
Στα χωριά Μέρωνα και Μελιδόνια του Ρεθύμνου αναβιώνουν έθιμα όπως το κλέψιμο της νύφης, ο Καντής, το μουντζούρωμα, τα οποία, σε συνδυασμό με το καλό κρασί και τους ήχους της λύρας, αποτελούν μια μοναδική εμπειρία.
Στη Σκύρο, πραγματοποιείται το έθιμο της Τράτας, που παραπέμπει απευθείας σε αριστοφανικό έθιμο της ναυτικής ζωής με έμμετρη απαγγελία σατιρικών στίχων για την επικαιρότητα και κορυφώνεται με τον μυσταγωγικό χορό όλων των κατοίκων του νησιού, με παραδοσιακές τοπικές ενδυμασίες στην κεντρική πλατεία.
Στον Αρχάγγελο της Ρόδου οι εκδηλώσεις της Καθαράς Δευτέρας κορυφώνονται με τα «μουζώματα» και τα «αλευρώματα», παράλληλα με το γλέντι, τις μεταμφιέσεις και τη σάτιρα.
Στα Μεγάλα Καλύβια, του νομού Τρικάλων, κάθε χρόνο την Καθαρά Δευτέρα και για παραπάνω από έναν αιώνα γίνεται αναπαράσταση του παραδοσιακού καραγκούνικου γάμου.
Στον Πεντάλοφο Κοζάνης, οι ντόπιοι δεν πετούν χαρταετό την Καθαρά Δευτέρα, αλλά αυτοσχέδια, μικρά αερόστατα που έχουν κατασκευάσει οι ίδιοι.
Στη Βόνιτσα, αναβιώνει κάθε χρόνο, την Καθαρά Δευτέρα, το έθιμο του Γληγοράκη.
ο έθιμο της Καμήλας αναβιώνει στο χωριό Κάινα του δήμου Αποκορώνου στην Κρήτη.
Στη συνοικία Νέα Μαγνησία της Λαμίας αναβιώνει ο Νεομαγνησιώτικος Γάμος.

Η Καθαρά Δευτέρα δεν περιλαμβάνεται στις επίσημες αργίες που ορίζει ο νόμος για τους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα.
Οδηγίες προς τους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα για τον τρόπο αμοιβής της Καθαράς Δευτέρας (φέτος 27 Φεβρουαρίου 2023) παρέχει η ΓΣΕΕ και το Κέντρο Πληροφόρησης Εργαζομένων & Ανέργων της Συνομοσπονδίας.

Ωστόσο οι ιδιωτικές επιχειρήσεις στη χώρα μας αργούν στην περίπτωση που η Καθαρά Δευτέρα έχει χαρακτηρισθεί αργία από διάταξη ΣΣΕ, Κανονισμού Εργασίας της επιχείρησης, από επιχειρησιακή συνήθεια και έθιμο, κατά το οποίο η επιχείρηση παραμένει κλειστή την ημέρα αυτή.

Στην περίπτωση που οι εργαζόμενοι μισθωτοί δεν εργασθούν σύμφωνα με τα παραπάνω δεν θα έχουν καμία μείωση του μισθού τους, ενώ όσοι αμείβονται με ημερομίσθιο, δικαιούνται να λάβουν το ημερομίσθιό τους (άρθρ. 2 παρ.3 ΝΔ 3755/1955).

Αν μία επιχείρηση λειτουργήσει φέτος κατ’εξαίρεση (ενώ τα προηγούμενα χρόνια δεν λειτουργούσε βάσει ΣΣΕ, Κανονισμού Εργασίας, επιχειρησιακής συνήθειας ή εθίμου), τότε για πλήρη απασχόλησή τους οι υπάλληλοι δικαιούνται προσαύξηση μισθού κατά 1/25 και οι αμειβόμενοι με ημερομίσθιο ένα ακόμα ημερομίσθιό τους, επί του ωρομισθίου των οποίων θα υπολογισθεί και η προσαύξηση κατά 75% για την εργασία σε ημέρες αργίας.

Αρκετά ακριβό θα είναι το φετινό τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας, καθώς τα παραδοσιακά εδέσματα του σαρακοστιανού τραπεζιού όπως η λαγάνα, ο χαλβάς, ο ταραμάς κ.α. έχουν πάρει την… ανιούσα.

Και παρότι η κυβέρνηση έθεσε σε εφαρμογή και… το «καλάθι της Σαρακοστής», οι τιμές των αγαθών που θα καταναλωθούν την προσεχή Δευτέρα (αλλά και από όσους στη συνεχεία επιλέξουν να νηστέψουν) βρίσκονται στα ύψη.

Λαγάνα «φωτιά»

Το έδεσμα που έχει συνδεθεί περισσότερο από όλα με την Καθαρά Δευτέρα είναι η λαγάνα. Το πρόβλημα είναι ότι φέτος η τιμής θα προσεγγίζει τα 5 ευρώ(!) ανά τεμάχιο.

Είναι κλιμακωτή η αύξηση της τιμής της λαγάνας συγκριτικά με τις προηγούμενες χρονιές. Ειδικότερα, το 2020, η απλή λαγάνα κόστιζε 2,30 ευρώ ενώ το 2021 κόστιζε 2,80 ευρώ. Πέρυσι, η λαγάνα κόστιζε 3 ευρώ.

Όπως υποστήριζαν οι άνθρωποι της αγοράς, αιτίας των αλματωδών ανατιμήσεων είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία ο οποίος έχει ως αποτέλεσμα την ενεργειακή κρίση, την ακρίβεια και φυσικά τον πληθωρισμό.

Και τούτο, διότι όπως εξηγούσαν οι ίδιες πηγές, καθώς το αλεύρι από 10 – 12 ευρώ τιμή αγοράς έφτασε πλέον στα 24, ενώ το ίδιο ισχύει και για το φυσικό αέριο κλπ.

Χαλβάς «φαρμακείο», Θαλασσινά από «χρυσάφι»

Όσον αφορά στον χαλβά με ταχίνι, τον γνωστό μακεδονικού τύπου, η τιμή του εκκινεί από τα 6,5 και φτάνει ως τα 15 ευρώ.

Αλλά και τα θαλασσινά δεν… πάνε πίσω.

Πιο συγκεκριμένα, το συμιακό γαριδάκι κωστίζει από 5 έως 8 ευρώ, το χταπόδι από 15 έως 19 ευρώ, το καλαμάρι από 15 έως 20 ευρώ και οι σουπιές από 10 έως 14 ευρώ.

Σχετικά με τα κατεψυγμένα, οι γαρίδες κυμαίνονται μεταξύ 12 και 15 ευρώ, το χταπόδι από 13 έως 18 ευρώ, καλαμάρι από 7 έως 15 ευρώ και στα θράψαλα από 5 μέχρι 8 ευρώ.

Τα… συμπληρωματικά

Από 17 έως 19 ευρώ είναι το κόστος του λευκού ταραμά, ο κόκκινος ταραμάς ξεκινά από 6,5 ευρώ, τα τουρσιά από 2,5 έως 3,5 ευρώ και οι ελιές από 2 έως 5,5 ευρώ, ντομάτες 99 λεπτά το κιλό και κρεμμύδια από 95 λεπτά το κιλό.

Τέλος η ταραμοσαλάτα προσεγγίζει τα 6,5 ευρώ το κιλό.

Μέχρι πότε ψωνίζουμε

Υπενθυμίζεται ότι η ιχθυαγορά της Βαρβακείου θα παραμείνει ανοιχτή και την Κυριακή, από το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα, ενώ θα ανοίξει πάλι τα ξημερώματα μέχρι και το μεσημέρι της Καθαράς Δευτέρας, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι καταναλωτές.

https://www.aftodioikisi.gr/koinonia/kathara-deytera-fotia-i-lagana-chrysafi-ta-thalassina/