Οι προσλήψεις συν τις ρυθμίσεις συν τις αυξήσεις αλλά χωρίς τις ιδιωτικοποιήσεις θα πρέπει να μην έχουν δημοσιονομικό κόστος για να «περάσουν» από τον έλεγχο των Θεσμών

Παράταση στις ελπίδες (αλλά και στην αγωνία) μέχρι και τέλος Απριλίου έδωσε η συμφωνία στο Γιούρογκρουπ της Παρασκευής. Το επόμενο μεγάλο βήμα όμως για την κυβέρνηση, προκειμένου να μην κοπεί το (ήδη τεντωμένο) σχοινί στο οποίο ισορροπεί η χώρα, είναι να λάβει την έγκριση της Τρόικας των δανειστών –αλλά και από μισή ντουζίνα εθνικά κοινοβούλια μαζί με το ελληνικό- το πακέτο μέτρων που θα καταθέσει ως την Καθαρά Δευτέρα το βράδυ η Αθήνα.

Από αργά το βράδυ του Σαββάτου κιόλας, μόλις ο Γιάνης Βαρουφάκης επιστρέψει στην Αθήνα, αρχίζει η κατάρτιση του πίνακα με τα νέα μέτρα που θα προτείνει για να εφαρμόσει η κυβέρνηση, για το διάστημα που θα διαρκέσει η συμφωνία-"γέφυρα". Για πρώτη φορά η κυβέρνηση θα παρουσιάσει πλήρως κοστολογημένα μέτρα, όπως της ζητούσαν οι εταίροι.

Ο πίνακας των μέτρων που θα αποσταλεί θα εκτείνεται σε 2-3 σελίδες, θα πρέπει να εγκριθεί τάχιστα από την ΕΚΤ και το ΔΝΤ και να συζητηθεί στο Eurogroup μέσω τηλεδιάσκεψης την Τρίτη. Αν εγκριθεί η Ελλάδα δεν θα απωλέσει την «ομπρέλα» προστασίας των δανειστών της (που αλλιώς χάνεται στις 28 Φεβρουαρίου) ενώ η ΕΚΤ θα θεωρήσει ότι η χώρα βρίσκεται σε πρόγραμμα και θα μπορέσει να προχωρά σε επαναγορές ελληνικών ομολόγων, ώστε να ξεπεραστεί ο κίνδυνος bankrun και η ανάγκη ελέγχου κεφαλαίων στα ΑΤΜ.

Από την άποψη αυτή, θεωρείται ζωτικής σημασίας το τι μέτρα θα περιλάβει η κυβέρνηση, προκειμένου να τα εφαρμόσει στη διάρκεια της τετράμηνης παράτασης. Βασικός όρος της συμφωνίας αυτής είναι να μην επηρεάσουν δυσμενώς τον κρατικό προϋπολογισμό, που ήδη όμως καρκινοβατεί. Και αυτό χωρίς να έχει ακόμα συμφωνηθεί και ξεκαθαριστεί από τους εταίρους αν θα απαιτήσουν μέτρα για κάλυψη του δημοσιονομικού κενού του 2015 –και πόσα. Πρακτικά, από την αξιολόγηση της Τρίτης στο Γιούρογκρουπ θα κριθεί αν, στο πλαίσιο της νέας συμφωνίας, η κυβέρνηση θα μπορέσει να «περάσει» και μονομερώς ορισμένα δικά της μέτρα ή να ακυρώσει άλλα «μνημονιακά» που είχαν δρομολογηθεί.

Τι μένει και τι φεύγει
Η επιλογή μέτρων λιτότητος από μία κυβέρνηση της ριζοσπαστικής αριστεράς μόνο απλή υπόθεση δεν θεωρείται πάντως, παρότι θα χαραχτούν με δεδομένο τον στόχο για πολύ μικρότερα δημοσιονομικά πρωτογενή πλεονάσματα για το 2015 και εφεξής. Αν και δεν έχει ακόμη συμφωνηθεί πόσο θα «χαλαρώσουν» σε συμφωνία με τους εταίρους, θεωρείται βέβαιο πως θα πρέπει να οδηγούν σε πρωτογενές πλεόνασμα τουλάχιστον 1% του ΑΕΠ (μπορεί και 1,5% αν φανεί ότι οι ρυθμοί Ανάπτυξης έχουν επιβραδυνθεί πέραν των αρχικών προβλέψεων στο α΄τρίμηνο του έτους).

Λόγω της «χαλάρωσης» των δημοσιονομικών στόχων όμως, η κυβέρνηση θεωρεί πως έχει ένα περιθώριο να μην αντικαταστήσει παλαιά μέτρα με νέα. Στο πλαίσιο αυτό η κυβέρνηση έχει αποκλείσει εκ των προτέρων τα μέτρα του email Χαρδούβελη, δηλαδή αύξηση του ΦΠΑ στα ξενοδοχεία ή στα νησιά και τις μειώσεις των επικουρικών συντάξεων.

Αν και δεν θέλει να μπαίνει στη λογική των «ισοδυνάμων αντίμετρων», η κυβέρνηση πρέπει να αποδείξει ότι για τους επόμενους 4 τουλάχιστον μήνες ως τον Ιούνιο, θα μπορεί να καλύψει τις απώλειες (ή να μην έχει μεγαλύτερες), από τα εξής μέτρα:

1. Ρυθμίσεις χρεών: η κυβέρνηση θεωρεί ότι μπορεί να προχωρήσει έστω και μονομερώς στις ρυθμίσεις χρεών, προσδοκώντας εισπράξεις που δεν απέφεραν ως τώρα οι προηγούμενες ρυθμίσεις. Είναι σχεδόν βέβαιον ότι η γνωμοδότηση των τεχνοκρατών της ΕΚΤ και το ΔΝΤ θα «ψαλιδίζει» τις προβλέψεις εσόδων της κυβέρνησης και θα πιέσουν για επιμέρους αλλαγές. Δεδομένου μάλιστα ότι τελική διορία για εφάπαξ εξόφληση παλαιών οφειλών θα λήγει τέλος Απριλίου, η είσπραξη θα φανεί τον Μάιο, με αποτέλεσμα να μπορεί το μέτρο να απορριφθεί στην αξιολόγηση της Τρόικας των δανειστών που θα γίνει τον Απρίλιο. Δύσκολα θα αποφύγουν πάντως κάποιες μικρές τουλάχιστον διορθωτικές κινήσεις, όπως πχ να μπουν δικλείδες ασφαλείας για να μην «τρυπώσουν» μεγαλοφειλέτες που έχουν αλλά δεν θέλουν να πληρώσουν τα χρέη τους.

2. Μέτρα πάταξης της φοροδιαφυγής: στην κυβέρνηση θεωρούν ότι, κατ’αρχάς τουλάχιστον, τα σκληρά μέτρα κατά της φοροδιαφυγής «θα αρέσουν πολύ» στους ξένους, γιατί θα κτυπούν την διαφθορά και την υψηλή διαπλοκή που δεν πλήρωσε ποτέ τους φόρους που έπρεπε. Η απόδοση των μέτρων όμως πρέπει να φανεί τάχιστα, ώστε να μην «σκαλώσουν» και αυτά στην αξιολόγηση τον Απρίλιο.

3. Προστασία α΄κατοικίας: παρά τις επιφυλάξεις που πάντα είχαν οι δανειστές σε τέτοιες ρυθμίσεις, δεν θεωρείται πως συντρέχει λόγος ανησυχίας στην αξιολόγηση γιατί ισχύει ούτως ή άλλως ο νόμος Κατσέλη που καλύπτει όλες τις κατοικίες και όχι μόνον την πρώτη.

4. Επαναπρόσληψη 5.500 δημοσίων υπαλλήλων: θα καλυφθούν με επί μέρους εξοικονομήσεις των υπουργείων και το δημοσιονομικό κόστος δεν θεωρείται σημαντικό, καθώς μάλιστα προβλεπόταν για φέτος και πρόσληψη 1.500 νέων δημοσίων υπαλλήλων.

5. Νέος ΦΜΑΠ: η κατάργηση του ΕΝΦΙΑ για το 2015 θα σημάνει απώλειες 2,6 δισ. ευρώ και από τον νέο φόρο Μεγάλης Ακίνητης Περιουσίας δεν μπορεί να αναμένει περισσότερα από 1,7-2 δισ. το πολύ. Στην πράξη, είναι από τα μέτρα που θα προταθούν αλλά κινδυνεύει να απορριφθεί, αν δεν συνοδευτεί από ισχυρά μέρα είσπραξης.

6. Αποκρατικοποιήσεις αεροδρομίων κλπ: ίσως ο πιο μεγάλος πονοκέφαλος της κυβέρνησης, που φοβάται και εσωτερικούς «κλυδωνισμούς» καθώς ήδη οι αρμόδιοι υπουργοί είχαν σπεύσει να προαναγγείλουν «πάγωμα» και επανεξέταση. Ειδικά όμως για τα 14 περιφερειακά αεροδρόμια που θεωρείται ώριμη και άμεσα εκτελέσιμη, καθώς έχει βρεθεί και ο επενδυτής που θα καταβάλει 1,4 δισ. ευρώ, η απόφαση δεν μπορεί να καθυστερήσει, ούτε να περιφρονηθεί, ιδίως όσο καθυστερούν οι εκταμιεύσεις δόσεων ή η επιστροφή των 1,9 δισ. ευρώ από τη ΕΚΤ.

Ακόμα και αν εγκριθεί όμως ο κατάλογος Βαρουφάκη με τα νέα μέτρα, χρήματα δεν διαφαίνεται όμως πως θα έρθουν πριν τον Απρίλιο και μετά από θετική αξιολόγηση των δανειστών επί των ως τότε αποτελεσμάτων από την εφαρμογή τους.

protothema.gr

Ο νέος υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, Γιάνης Βαρουφάκης, ξεκινά μια πρώτη περιοδεία σε μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Σε Λονδίνο, Παρίσι και Ρώμη θα παρουσιάσει τις θέσεις της νέας κυβέρνησης της Ελλάδας, αναζητώντας συμμαχίες.

Κάποια επίσκεψη στο Βερολίνο δεν έχει ανακοινωθεί, οπότε λογικά αυτό προκύπτει ως το «αντίπαλο στρατόπεδο». Όπως είπε, όμως, ο κ. Βαρουφάκης, δεν πρόκειται για μια αντιπαράθεση στην Άγρια Δύση. Το αποδεικνύει, άλλωστε, η επίσκεψη Σουλτς στην Αθήνα και η συμφωνία που φάνηκε να υπάρχει μεταξύ των δύο πλευρών στο θέμα του τερματισμού της λιτότητας.

Η καγκελάριος Μέρκελ φαίνεται να διαφωνεί σε αυτό, αλλά η νέα κυβέρνηση της Ελλάδας δείχνει να έχει ακόμα και Γερμανούς συμμάχους. Για να «ανασάνουν» οι προϋπολογισμοί, είναι απαραίτητο να ελαφρυνθεί η εξυπηρέτηση των υψηλών χρεών που έχουν συσσωρευτεί. Στην κατεύθυνση αυτή λειτουργεί η απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να αγοράσει κρατικά ομόλογα. Και σε αυτό υπήρχε διαφωνία από τη γερμανική πλευρά, αλλά τελικά ξεπεράστηκε. Ένα δεύτερο βήμα προς την ίδια κατεύθυνση θα μπορούσε να είναι μια πανευρωπαϊκή διάσκεψη για το χρέος των κρατών της Ευρώπης, όπου το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί οριστικά.

Η πρόταση για πανευρωπαϊκή διάσκεψη όπου θα συζητηθεί το πρόβλημα του δημόσιο χρέους συνδέεται άμεσα με τη συζήτηση περί εγκατάλειψης των πολιτικών λιτότητας. Υπό τις σημερινές συνθήκες τα κράτη-μέλη έχουν ελάχιστα περιθώρια να στηρίξουν τις οικονομίες (συνήθως παίρνουν μέτρα που πλήττουν τη ζήτηση) ενώ η προοπτική πολυετούς λιτότητας «τρομάζει» τους καταναλωτές και αποθαρρύνει τις επενδύσεις.

Εάν το χρέος των οικονομιών της Ευρωζώνης μειωνόταν ουσιαστικά, στα επίπεδα που θεωρούνται βιώσιμα, το κόστος εξυπηρέτησης θα μειωνόταν σε χαμηλά επίπεδα χωρίς να απαιτείται η παρέμβαση της κεντρικής τράπεζας. Χωρίς, δηλαδή, να χρειάζεται μια τόσο υπερβολική «χαλάρωση» στη νομισματική πολιτική, που δεν μπορεί να συνεχιστεί για πολύ, καθώς δεν επιτρέπει στις αγορές να λειτουργήσουν ελεύθερα και τροφοδοτεί «φούσκες». Μια άποψη με την οποία συμφωνούν πολλοί στο Βερολίνο...

Γερμανοί τη δεκαετία του '20 ανταλλάσσουν φαγητό έναντι εισιτηρίων για το τσίρκο. Οι βαριές πολεμικές αποζημιώσεις προκάλεσαν υπερπληθωρισμό και έφεραν τον Χίτλερ στην εξουσία. Οι σύμμαχοι έλαβαν το μάθημα και μετά τον Β' Πόλεμο προχώρησαν σε «κούρεμα» των γερμανικών οφειλών.
Απαλλαγμένα από το κόστος εξυπηρέτησης του υπέρογκου χρέους, τα κράτη της Ευρωζώνης θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την ανάκαμψη μέσω αύξησης των δημοσίων δαπανών, πρωτίστως για επενδύσεις σε υποδομές.

Με τη λιτότητα να μην αποτελεί πλέον τη μόνη βεβαιότητα για το εγγύς μέλλον σε πολλά κράτη, οι ιδιώτες θα? ξεθαρρέψουν, καταναλώνοντας περισσότερο και άρα προσελκύοντας αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων. Ένα τέτοιο σχέδιο θα μπορούσε να βγάλει την Ευρωζώνη οριστικά από τη δημοσιονομική κρίση αλλά σίγουρα απαιτεί μια πρωτοφανή απόφαση από τα κράτη-μέλη, πρωτίστως εκείνα που αντιμετωπίζουν μικρότερο πρόβλημα και θα έχουν λιγότερα κέρδη.

Λογικό είναι να υπάρχει καχυποψία και αυτή μπορεί μόνο να ξεπεραστεί μέσω σαφέστερων κανόνων και θεσμών. Κυρίως, όμως, μπορεί να ξεπεραστεί εφόσον το όλο σχέδιο μετατραπεί σε σημαντικό βήμα στην πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Ευρω-ομόλογα
Στο πλαίσιο της συμφωνίας που θα προκύψει και του σχεδίου για την ανάκαμψη των οικονομιών είναι καλή ευκαιρία να αξιοποιηθεί η ιδέα για τα ευρω-ομόλογα. Για την ανάληψη, δηλαδή, κοινού χρέους από τα κράτη-μέλη. Ήδη στην απόφαση της ΕΚΤ να αγοράσει κρατικά ομόλογα προβλέπεται ότι το 12% θα αφορά τίτλος που εκδίδουν κοινοτικά όργανα (Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Στήριξης κ.λπ.).

Στη συζήτηση που έγινε στη Φρανκφούρτη αναδείχθηκαν οι δυσκολίες που προκύπτουν στο ζήτημα της αμοιβαιοποίησης του χρέους. Τελικά έγινε δεκτό τα κράτη να μοιραστούν μόνο το 20% του ρίσκου που θα προκύψει από τις αγορές της ΕΚΤ. Πολλοί αναλυτές, όμως, επισημαίνουν ότι και το υπόλοιπο 80% του κινδύνου που αναλαμβάνει κάθε κράτος χωριστά, επηρεάζει άμεσα και τα υπόλοιπα, με τα οποία συνδέεται μέσω του Ευρωσυστήματος.

Η υιοθέτηση του κοινού νομίσματος έχει πλέον συνδέσει άρρηκτα τις οικονομίες και η πραγματικότητα αυτή αναδείχθηκε από τη δημοσιονομική κρίση. Η γερμανική πλευρά επέμεινε από την αρχή στη δημιουργία κανόνων και θεσμών για τη συλλογική λειτουργία. Προς αυτή την κατεύθυνση έγιναν ήδη πολλά βήματα, ενώ ελάχιστα έγιναν προς την κατεύθυνση της κοινής παρέμβασης για τόνωση των οικονομιών.

Αυτών, δηλαδή, που υποσχόταν ο Πρόεδρος Ολάντ όταν εξελέγη το 2012, αλλά ακόμα δεν έχουν συμβεί. Η ανάδειξη της νέας κυβέρνησης στην Ελλάδα επαναφέρει τη συζήτηση, αφού μάλιστα έχουν υλοποιηθεί τα περισσότερα από αυτά που τότε ζητούσε η Γερμανία (Δημοσιονομικό Σύμφωνο, τραπεζική ενοποίηση).

Θέτει, επίσης, ένα ξεκάθαρο δίλημμα στους εταίρους: Είτε να δεχθούν την αλλαγή πολιτικής στην Ελλάδα, δημιουργώντας παράδειγμα για τους πολίτες άλλων κρατών-μελών (λ.χ. Ισπανία, Ιταλία, Ιρλανδία) να ακολουθήσουν αντίστοιχο δρόμο, είτε να διακινδυνεύσουν την ακεραιότητα της Ευρωζώνης, δημιουργώντας ένα τραγικό προηγούμενο για τα υπόλοιπα κράτη-μέλη και ενδεχομένως υπονομεύοντας θανάσιμα την ύπαρξή της.

Διέξοδο από αυτό το δίλημμα προσφέρει ο δρόμος μιας συνολικής λύσης για το πρόβλημα χρέους στην Ευρωζώνη. Ένας δρόμος που βρίσκεται στην κατεύθυνση που υποστηρίζει σταθερά το Βερολίνο, της περαιτέρω εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ζητούμενο, άλλωστε, είναι η στροφή στις ακολουθούμενες πολιτικές να μην προκύψει ως αποτέλεσμα κάποιας σύγκρουσης αλλά ως κοινή διαπίστωση ότι ο δρόμος που ακολουθείται είναι λανθασμένος και πρέπει να αλλάξει.

Η διάσκεψη του 1953
Η συμφωνία του Λονδίνου για τη Γερμανία
Ιστορικό παράδειγμα διαγραφής χρέους ενός κράτους από μεγάλη ομάδα άλλων κρατών αποτελεί η διευθέτηση των χρεών που συσσώρευσε η Γερμανία στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους.

Η αδυναμία εξυπηρέτησης του υπέρογκου χρέους που συσσωρεύτηκε στη Γερμανία μετά τη Συνθήκη των Βερσαλλιών το 1919, υπήρξε από τις βασικές αιτίες οικονομικής καταστροφής της γερμανικής οικονομίας, τη δεκαετία του '20, και ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία, στη συνέχεια.

Μετά τον δεύτερο Πόλεμο η κυβέρνηση Αντενάουερ έκρινε σκόπιμο να επαναλάβει την εξυπηρέτηση του χρέους, που είχε παγώσει ο Χίτλερ.

Το συνολικό ποσό ήταν 16 δισεκατομμύρια μάρκα και οφειλόταν σε τράπεζες των Συμμάχων, που δάνειζαν τη Γερμανία να αποπληρώνει τις πολεμικές αποζημιώσεις, όσο τις εξυπηρετούσε. Επιπλέον 16 δισ. μάρκα χορηγήθηκαν από τις ΗΠΑ ως δάνεια για τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση.

Διάσκεψη
Το 1953 έγινε στο Λονδίνο διεθνής διάσκεψη για το γερμανικό χρέος, με τη συμμετοχή των περισσότερων κρατών της Δυτικής Ευρώπης (και της Ελλάδας), των ΗΠΑ, του Καναδά, του Ιράν και της Ν. Αφρικής.

Τα κράτη του ανατολικού μπλοκ δεν συμμετείχαν με την εξαίρεση της Γιουγκοσλαβίας.
Οι διαπραγματεύσεις εξελίχθηκαν από τα τέλη Φεβρουαρίου μέχρι τις 8 Αυγούστου.

Τότε ανακοινώθηκε η Συμφωνία Χρέους του Λονδίνου, που προέβλεπε «κούρεμα» 50%, με το εναπομείναν χρέος (περίπου στα 15 δισ. μάρκα) να αποπληρώνεται σε ορίζοντα 30ετίας.

Προβλεπόταν ειδική ρήτρα για πάγωμα των πληρωμών σε περίπτωση που η Γερμανία αντιμετώπιζε εμπορικό έλλειμμα, ενώ συμφωνήθηκε ότι οι δόσεις που θα καταβάλλονται δεν μπορεί να υπερβαίνουν το 3% των εξαγωγών.

Κάτι που προσέφερε ισχυρό κίνητρο στους δανειστές της Γερμανίας να εισάγουν γερμανικά προϊόντα στο πλαίσιο των δικών τους προσπαθειών ανοικοδόμησης.

Κατοχικό δάνειο
Η Συμφωνία του Λονδίνου αποτελεί και επιχείρημα της γερμανικής πλευράς στη συζήτηση για την εξόφληση των οφειλών προς την Ελλάδα από το κατοχικό δάνειο. Ήταν δάνειο 476 εκατ. μάρκων του Ράιχ που επιβλήθηκε από αυτό στην Ελλάδα.

Το ποσό εκτιμάται ότι αντιστοιχεί σε πάνω από 12 δισ. σημερινά ευρώ, ενώ αν υπολογισθεί και η καταβολή τόκου 3% το ποσό εκτοξεύεται στα 85 δισ. ευρώ.

Στον βαθμό, όμως, που αυτό θεωρηθεί ότι υπόκειται στη Συμφωνία του Λονδίνου, τότε το επιτόκιο είναι μηδενικό και μεγάλο μέρος του χρέους έχει «κουρευτεί». Εφόσον μάλιστα αναγνωριστεί ως πολεμική απώλεια, τότε διαγράφεται συνολικά.

Μάρτιος 1989
Το σχέδιο Μπράντι
Η κρίση χρέους των λιγότερο αναπτυγμένων οικονομιών (LDC) τη δεκαετία του '80 είχε κοινά χαρακτηριστικά με την κρίση στην Ευρωζώνη. Προέκυψε από οικονομικά προβλήματα που προκάλεσε η υιοθέτηση πολιτικών σκληρής λιτότητας και νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων, τα οποία σύντομα πυροδότησαν κοινωνικά προβλήματα και πολιτική κρίση. Είχε, επίσης, επίκεντρο τις τράπεζες, οι οποίες επλήγησαν και επί χρόνια στερούσαν από την οικονομία ρευστότητα για να καλύψουν τις «τρύπες» στους ισολογισμούς τους. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα παρουσιάστηκε τον Μάρτιο του 1989 το σχέδιο Μπράντι (από το όνομα του τότε υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ).

Καθώς αφετηρία της κρίσης υπήρξε το Μεξικό (που είχε κηρύξει στάση πληρωμών το 1982), σε αυτό επικεντρώθηκε το πρώτο «κούρεμα». Στην εμπειρία που προέκυψε βασίστηκαν τα σχέδια αναδιάρθρωσης χρέους για αρκετά κράτη τα επόμενα χρόνια.

Ένα από αυτά ήταν και η Πολωνία, που το 1991 έλαβε από το κλαμπ του Παρισιού (των μεγαλύτερων δανειστών, με πρόεδρο τότε τον Ζαν Κλοντ Τρισέ) «κούρεμα» 50%. Η εφαρμογή αρκετών από αυτά τα σχέδια ήταν πετυχημένη. Σύντομα οι οικονομίες επέστρεψαν σε σταθερή τροχιά ανάπτυξης και προσέλκυσαν ξένα κεφάλαια με σχετικά χαμηλό κόστος. Σε αρκετές περιπτώσεις, όμως, η αναδιάρθρωση του χρέους χορηγήθηκε υπό την προϋπόθεση της υπαγωγής σε πρόγραμμα του ΔΝΤ.

Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές συνέχισαν έτσι να επιβάλλονται, προκαλώντας νέες κρίσεις χρέους αλλά και κοινωνικές αντιδράσεις, που τη δεκαετία του 2000 ανέδειξαν σε πολλά κράτη της Λατινικής Αμερικής αριστερές κυβερνήσεις.

imerisia.gr